پژوهشگران دانشگاه توسعه اجتماعی رسالت در راستای اهداف پژوهشی خود به سراغ آقای لوخر، مدیر مؤسسه بانکهای اجتماعی در آلمان رفتند و با ایشان به گفت‌وگو نشستند. در این گزارش به بخش اول این جلسه خواهیم پرداخت. علی بابایی پژوهشگر دانشگاه توسعه اجتماعی رسالت، به توضیحاتِ ابتدایی در این نشست پرداخت و گفت:
مؤسسه‌ای تحت عنوان «مؤسسه بانکداری اجتماعی» وجود دارد که این مؤسسه، قوی‌ترین مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی در مورد بانکهای غیرتجازی است. این بانکها به بانکهای اجتماعی شهرت دارند و این مرکز مطالعاتی، قلب تحقیق و توسعه آن بانکها به‌شمار می‌رود. در اروپا 17 بانک غیرتجازی داریم که به بانکهای ارزشی، بانکهای اجتماعی و بانک‌هایی که لزوما به دنبال سود و درآمدزایی نیستند، معروف هستند. لوخر، عضو هیأت مدیره این مؤسسه است، همچنین مدیر یکی از بزرگترین بانکهای اجتماعی دنیا به نام Triodos است. امریکا، کانادا و کشورهای اروپایی مانند آلمان، به ضورتری رسیدند که بانک، دیگر صرفاً برای درآمدزایی و برای افزایش درآمد نیست و دوره‌اش سپری شده است. بانک باید در راستای جامعه باشد.
نسل جدید بانکها، با محوریت اجتماعی ایجاد شده‌اند
در ادامه این گزارش به صحبت‌های لوخر اشاره می‌کنیم که به توضیحاتی در مورد بانکداری اجتماعی می‌پردازد. لوخر در مورد این نوع بانکها، گفت:
من در این بخش به سه موضوع می‌پردازم، یک؛ بانکداری اجتماعی و ارزش‌مدار در اروپا. دو؛ ویژگی‌های مهم این بانکها. سه؛ مثالی از این موضوع در بانک Triodos . بانکداری اجتماعی یک مفهوم گسترده است و سازمانهای گوناگون و متعددی تحت این عنوان، فعالیت دارند. این مفهوم تحت عناوین دیگری همچون، بانکداری اخلاقی، بانکداری پایدار، بانکداری سبز، بانکداری دوم، بانکداری عادلانه و بانکداری ارزش‌مدار، شناخته می‌شود. البته فعالیت‌هایی که این سازمان‌ها تحت این عنوان انجام می‌دهند، تاحد زیادی مشابه یکدیگر است. ما در مؤسسه بانکداری اجتماعی، ISB، بانکداری اجتماعی را این‌گونه تعریف می‌کنیم: بانکداری اجتماعی به آن دسته از خدمات مالی و بانکی اشاره دارد که هدف اصلی‌اش، مشارکت در توسعه و سعادتمندی مردم کره زمین، برای امروز و آینده است. بنابراین، بانکداری اجتماعی، ISB، دقیقا در مقابل پول درآوردن به بهای آسیب به جامعه و یا حتی پول در آوردن از طریق سوءاستفاده از اعتماد مشتریان است. یعنی، بانکداری اجتماعی به دنبال استفاده از بانکداری برای تقویت جامعه و کمک به توسعه جوامع است.
در ادامه لوخر به بررسی بانکهای اروپایی و روند رشد و توسعه آنها پرداخت و گفت:
تعداد این بانکها در اروپا به 17 بانک می‌رسد که از نظر عمر فعالیت، متفاوت هستند. برای مثال، بانک آلمانی GLS که قدیمی‌ترین بانک اجتماعی و ارزش‌مدار در اروپا محسوب می‌شود، در سال 1970 شروع به کار کرده است. همچنین بانک Ttiodos نیز در سال 1980 مشغول به کار شده است. بانک‌هایی نیز هستند که جدیدتر ایجاد شده‌اند، حتی یکی از آنها از سال 2015 شروع به فعالیت کرده است. تراز مالی این بانکها از 136 هزار یورو تا 17.7 میلیارد یورو (که متعلق به بانک Triodos است) متفاوت است. از نظر تعداد کارمند نیز بانکی است که حتی یک نیروی حقوق‌بگیر ندارد و کاملا به صورت داوطلبانه اداره می‌شود. اما در مقابل، بزرگترین بانک، یعنی بانک Triodos، 1427 کارمند حقوق‌بگیر دارد. مشتریان این بانکها نیز از 100 نفر تا 721 هزار نفر (که متعلق به بانک Triodos است) متغیر است.
بابایی در بین گزارش لوخر به تحلیل برخی از این آمار ارائه شده پرداخت و گفت: به رقم 17.7 میلیارد یورو توجه کنیم، که دارایی‌های تحت کنترل و مدیریت بانک Triodos می‌باشد و این رقمی است که یک بانک اجتماعی فقط با فعالیت‌های اجتماعی و ارزش‌مدار توانسته منابعش را به این عدد برساند.
بانکداری اجتماعی، یک جنبش جهانی است
در ادامه این گزارش لوخر به آمار دیگری از بانکهای اجتماعی می‌پردازد و ویژگی‌های آن بانکها را برمی‌شمرد. وی گسترش این بانکها به یک جنش جهانی تعبیر می‌کند و می‌گوید:
این بانکها در یک چیز، مشتریک هستند، آن هم این است که بانکداری باید برای ساختن جهانی بهتر باشد. مؤسسه بانکداری اجتماعی، فقط یک جنبشِ اروپایی نیست، بلکه باید بگوییم که یک جنبش جهانی است. در سطح جهانی مؤسسه دیگری تحت عنوان کنسرسیون جهانی بانکداری مبتنی بر ارزش، وجود دارد که 62 بانک ارزش‌مدار را از سراسر جهان، از آسیای میانه گرفته تا اروپا و آمریکا و حتی کانادا را هم گرد هم آورده است. طبق تحقیقات ما در مؤسسه بانکداری اجتماعی (ISB)، همه بانکهای اجتماعی در چند ویژگی مشترک هستند. ویژگی اول؛ بانکهای اجتماعی، ارزش محورند. آنها در درجه اول، به ارزش‌های انسانی-اجتماعی فکر می‌کنند و نه فقط نتایج مالی.
ویژگی‌های بانکهای اجتماعی
وی در ادامه به شرح ویژگی‌های احصاشده در مورد این بانکها پرداخت و گفت: این بانکها در کمیته‌های تصمیم‌گیری خود، می‌پرسند: این کارآفرین، کیست؟ آیا این کارآفرین درخواست وام داده، با ارزش مدنظر ما، یعنی تلاش برای ساختن یک جامعه خوب، تطابق دارد؟.
ویژگی دوم؛ در بانکهای اجتماعی، هدف نهایی، حداکثرسازی سود و به دست آوردن پول به هر شکل ممکن، مطرح نیست. در عوض، این بانکها به دنبال سود عادلانه هستند تا مطمئن شوند کسب و کارشان ادامه مییابد و همه افراد ذینع دیگر نیز سود عادلانه می‌برند، با این هدف که اثرگذاری بر روی جامعه، به حداکثر خود برسد.
سومین ویژگی؛ این است که در بانکهای اجتماعی، معیارهای مشخصی برای وام دادن به چه حوزه‌ها و وام ندادن به چه حوزه‌های دیگری وجود دارد. برای مثال، همه آنها به صراحت می‌گویند که به شرکت‌های نفتی، وام نمی‌دهیم و یا برعکس، به افراد فعال در کشاورزی زیستی، وام می‌دهیم.
چهارمین ویژگی بانکهای اجتماعی این است که آنها خیلی وارد محصولات مالی پیچیده و تجملاتی نمی‌شود. فعالیت اصلی آنها در بانکداری به این صورت است که پول را از پس‌اندازکننده آن می‌گیرند و به متقاضیان، وام می‌دهند.
ایشان در ادامه گزارش خود به بحران رکود اقتصادی در سال 2008-2009 اشاره کرد و پایداری این بانکها را در آن رکود از دستاوردهای این نوع بانکها برشمرد. سپس به ادامه ویژگی بانکهای اجتماعی پرداخت و گفت:
پنجمین ویژگی بانکهای اجتماعی، تمرکز بر ذینفعان به جای تمرکز بر سهام‌داران است. به طور مثال اگر موضوع کار یک بانک اجتماعی، کشاورزی باشد، این بانک قطعا به یک دیالوگ عمیق به کشاورزانی که می‌خواهد به آنها وام دهد، می‌پردازد و در تصمیم‌گیری‌هایش آنها را مدنظر قرار می‌دهد. ششمین ویژگی بانکهای اجتماعی، این است که خیلی از این بانکها به دنبال ارتباط عمیق و بلندمدت با مشتریان و کارآفرینان خود هستند و نه صرفاً یک مبادله سریع و کوتاه‌مدت و منفعت‌گرا. درواقع بانکهای اجتماعی بر این باورند که ارتباط بلندمدت با کارآفرینان، باعث حمایت بهتر و در نهایت توسعه جامعه خواهد شد. هفتمین ویژگی بانکهای اجتماعی، این است که محور فعالیت این بانکها، جمع‌ها و اجتماعات انسانی است. حتی برخی از این بانکها از درون همین جمع‌ها به‌وجود آمدهاند. به عنوان مثال، چند نمونه از این بانکها برای تأمین نیازهای واقعی مردم و اجتماعات انسانی است. هشتمین ویژگی بانکهای اجتماعی این است که در این بانکها هیچ سفته‌بازی‌ای وجود ندارد. این بانکها معتقدند که پول درآوردن از طریق پول، برای یک جامعه، بسیار خطرناک است. اما نهمین ویژگی بانکهای اجتماعی، ساختار مالکیتی آنهاست. به این معنا که ساختار مالکیتی آنها به گونه‌ای که اجازه نگاه بلندمدت را به آنها می‌دهد. به عنوان مثال مالکیت آنها به شکل یک بنیاد یا حتی یک تعاونی اجتماعی است.
وی به ادامه ویژگی‌های بانکهای اجتماعی پرداخت و سه ویژگی دیگر برای این بانکها برشمرد و گفت:
دهمین ویژگی بانکهای اجتماعی، مفهوم اتحاد و همبستگی است. آنها در تلاشند تا اقتصاد ملی محل امنی برای کمکِ افراد به یکدیگر و همدردی اجتماعی باشد. در این بانکها می‌توانید اصطلاح برادری را زیاد بشنوید. به این معنی که همه ما در این سیاره با هم و در کنار یکدیگر هستیم. بنابراین اقتصاد به معنای کار کردن با یکدیگر و اتحاد و همبستگی با هم است. یازدهمین ویژگی این بانکها که البته ارتباط نزدیکی با ویژگی دهم دارد، این است که خیلی از بانکهای اجتماعی در تلاشند تا مفهوم بخشش را میان مردم، ترویج دهند. آنها به مردم می‌گویند که اگر شما پول زیادی دارید، قطعاً می‌توانید آن را به جامعه برگردانید و با این کار، بذرهایی جدید در جامعه بکارید تا جامعه، توسعه یابد. در نهایت، دوازدهمین ویژگی بانکهای اجتماعی، شفافیت است. این بانکها خبلی در تلاش هستند تا به طور شفاف نشان دهند که پول سپرده‌گذاران، دقیقا در کجا مصرف می‌شود. برای مثال، چقدر برای کارآفرینان، اختصاص یافته است.
او در ادامه به نحوه ایجاد شفافیت در دو بانک اجتماعی پرداخت و بیان داشت:
اگر به سایت بانک آلمانی GLS مراجعه کنید، در بخشی از سایت می‌تتوانید مشاهده کنید که پول سپرده‌گذاران در چه مواردی صرف شده است. برای مثال، علامتی در سایت وجود دارد که کارآفرینان یک شهر را نشان می‌دهد و شما با یک کلیک می‌توانید یک نانوایی را بیاید که از طریق بانک GLS تأمین مالی شده است.
Triodos؛ پیشگام بانکداری اجتماعی
لوخر در ادامه ارائه خود، به بررسی و معرفی بیشتر بانک Triodos پرداخت و گفت:
در این بخش از ارائه خود، می‌خواهم بانک Triodos را به‌عنوان یکی از بزرگترین و به عنوان پیشگامان بانکداری اجتماعی، بیشتر توضیح دهم. این بانک، به تأمین مالی حوزه‌هایی با تأثیرگذاری اجتماعی بالا، نظیر انرژی‌های تجدیدپذیر، کشاورزی زیستی، آموزش مسکن، بهداشت و چند بخش دیگر، مشغول است. داستان تأسیس این بانک به سال 1980 برمی‌گردد. درواقع 10 سال قبل از آن، گروهی از متفکران اجتماعی، وقت خود را صرف مطالعه بر روی مفهوم بانکداری و ضرورت بازتعریف آن کرده بودند.
وی در ادامه با طرح این سؤال که: “چگونه میتوانیم تأثیرگذاری بانکهای اجتماعی را بر روی جامعه، بیشتر کنیم؟”، ارائه خود را ادامه داد و گفت:
برای پاسخ به این سؤال، مثالی از Triodos می‌زنم. آنها در دهه 80 به طور بی‌وقفه در حال کار بر روی تغییر سیستم مالی اروپا هستند و این کار را از طریق نوآوری، انجام می‌دهند. رواج مواردی نظیر اوراق قرضه سبز، اعتبارات سبز و بسیاری موارد دیگر، همه و همه، توسط Triodos انجام شده است. اما نکته مهم این است که آنها این کار را از طریق عمل، انجام می‌دهند. آنها دیگر بازیگران سیستم مالی اروپا را رهبری می‌کنند. اما از طریق عمل، آنها ابتدا نشان می‌دهند که یک کار، شدنی است و سپس، دیگران را رهبری می‌کنند. به طور مثال، وقتی همه بانکهای دیگر، می‌گفتند که انرژی تجدیدپذیر را نمی‌توان تأمین مالی کرد، Triodos نشان داد که شدنی است. البته هرگز در مورد ایده‌آل‌های خود، سازش نکردند. آنها باعث شدند تا اتحادیه اروپا یک موضع جدی و تأثیرگذار در مورد تأمین مالی سبز و پایداری جامعه در پیش بگیرد، بهتر بگویم، پشت صحنه کل اقدامات فعلی اروپا در زمینه تأمین مالی سبز، تحت تأثیر Triodos و متخصصان آن بوده است. حتی در سطح سازمان ملل نیز Triodos یکی از بنیان‌گذاران بانکداری مسئولانه است. بنابراین Triodos توانسته است در موارد مهمی، جریان اصلی بانکداری را به تغییر وادارد.
لوخر در پایان ارائه خود، نسبت به اقدامات بانک رسالت بیان داشت: من از طریق ارتباطاتی که داشتم، شنیدم که شما دوستان در رسالت نیز با تلاش در مسیر بانکداری اجتماعی و ارزش‌مدار به‌منظور ساختن جامعه‌ای بهتر هستید و در کشور خود، پیشگام می‌باشید. تنها توصیه من به شما در پایان بحثم این است که شما هم از طریق عمل به دیگران نشان دهید که می‌شود و دیگران را از طریق عمل، رهبری کنید.
انتهای این جلسه به پرسش و پاسخ‌های برخی حاضرین از لوخر سپری شد. سؤال یکی از حاضرینِ جمع از ایشان این بود که: آیا میتوانیم از بانکداری اجتماعی و بانکداری دیجیتال، ترکیبی داشته باشیم؟ وی در پاسخ به این سؤال گفت:
خیلی راه‌حل‌های دیجیتال، در خدمت بانکداری اجتماعی قرار گرفته است که مثالش در همین ارائه بود. مثلا آن نرم‌افزاری که ساخته شده است و می‌توان کسی را که از بانک وام گرفته است، یافت. این کمک می‌کند که بتوان هدف اجتماعی را بیشتر برآورده کرد. اما نکته‌ای که ممکن است مقداری محدودیت ایجاد کند این است که دیجیتال، چون رابطه مستقیم را از میان برمی‌دارد، برای بانک محدودیت ایجاد می‌کند که بخواهد آن نوآوری‌ها و خلاقیت‌هایی که در خدمات خاصش است را داشته باشد. چون یکی از ویژگی‌های این بانکها خدمات خاصی است که می‌دهند و رابطه خاصی است که با مشتری‌ها برقرار می‌کنند؛ این برای ما محدودیت ایجاد می‌کند و تعبیر من این است که زیبایی کار را از بین می‌برد و رابطه را خیلی ساده می‌کند و از این جهت، بانکداری دیجیتال، یک اثر این‌چنینی هم دارد.
بابایی پس از تشکر از لوخر برای حضور در این جلسه، از ایشان خواست تا نکته و پیشنهاد خود را برای حاضرین جمع بگوید. وی نسبت به این سؤال پایانی، گفت: خیلی خوشحالم که می‌بینم، این‌چنین فعالیت و کاری در اینجا، در حال انجام است. توصیه من این است که خسته نشوید و این کار را ادامه دهید. این کار، کارِ یکی، دو ساله نیست و ممکن است برای این کار، یک عمر، زمان و انرژی صرف شود و واقعا همه در حال همین آزمون و خطا و همین رشد هستیم و راهمان را پیدا می‌کنیم.
