مجری: امروز قرار است یک راهکار عملیِ خیلی خوبِ اقتصادی را مرور کنیم (و نه اینکه آموزش بدهیم). شاید خیلی‌ها هم در جریانش نباشند. این خیلی می‌تواند در این اوضاع و احوال اقتصادی، به اقتصاد خانواده‌هایمان کمک کند. با حضور کارشناس ارجمند، جناب آقای ابراهیمی، کارشناس محترم کارآفرینی اجتماعی، در خدمتیم.
ابراهیمی: سلام. صبح شما بخیر. البته هم به همه پسرها و دخترها و هم به همه پدرها و مادرها و همسرها و همه اعضای خانواده، عرض سلام و صبح بخیر دارم.
مجری: بله و واقعا هم همین است. یعنی این بخش برنامه ما و این موضوعی که انتخاب کردیم که در موردش صحبت کنیم، به همه اعضای خانواده و اعضای فامیل، مرتبط است. یعنی خانم‌ها، آقایان، دخترخانم‌ها و آقاپسرها، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، خاله‌ها، عمه‌ها، عموها و دایی‌ها، همه جمع شوید و تشریف بیاورید سرِ میزِ مصرف خانواده صبحانه ایرانی. چون قرار است راجع به یک موضوع خیلی خوبی صحبت کنیم که می‌دانم قطعا به کارتان می‌آید. در مورد صندوق‌های فامیلی و خانوادگی می‌خواهیم صحبت کنیم. آقای ابراهیمی، این صندوق‌ها اصلا چیست؟ من چون مواجهه مستقیم با این صندوق‌ها داشتم، کاملا در جریان آن هستم که چه خبر است و چیست. ولی خیلی‌ها هستند که ممکن است اصلا ندانند اینچنین چیزی هم می‌تواند وجود داشته باشد و می‌تواند کمک خرج خانواده باشد.
ابراهیمی: عموما مردم ما این صندوق‌ها را می‌شناسند. کژدار و مریض و بالاپایین، اینطور است که شناختی نسبت به آن دارند. چون خانواده‌ها کنار هم جمع می‌شدند، «اصطلاحا» به آن صندوق می‌گوییم. چون لفظ صندوق، بارِ قانونی دارد. اما به این معنی است که ما دور هم جمع می‌شویم و اعضای خانواده خودمان و یک یا دو لایه آن طرف‌تر، منابع مالی‌ای جمع می‌شود و اینها را کنار هم می‌گذاریم و این همّ ِجمعی و این همیاری اجتماعی و اعتماد اجتماعی که کنار هم شکل می‌گیرد، یک سرمایه و اعتمادی را ایجاد می‌کند و منبع مالی را میتوانیم به هم قرض و وام دهیم و در مواقع اضطراری که می‌تواند موارد مختلف باشد، مثل معیشت و جهیزیه و تعویض ماشین و بهینه کردن خانه و وسایل و سر بزنگاه‌های زندگی، میتوانیم از آن استفاده کنیم. به عنوان یک منبع مالی که به خانواده تزریق می‌شود، می‌توان از آن استفاده کرد.
مجری: دو عبارت داریم. یکی وام‌های پس‌انداز خانگی است و یکی هم صندوق وام قرضالحسنه. فرق این دو چیست؟
ابراهیمی: هر کدامش یک مزیت‌ها و معایبی دارد. به شخصیت آدم‌ها بستگی دارد. یکی دوست دارد که این کار را به صورت فردی انجام دهد و یکی هم دوست دارد، بصورت جمعی انجام دهد. ولی قطعِ به یقین، خِیرِ جمعی آن، بیشتر است. چند مثال می‌زنم؛ اندازه و حجم منبع مالی‌ای که می‌خواهد جمع شود و وامی که می‌خواهیم به هم بدهیم (در مدل جمعی) افزایش می‌یابد. مقوّم رفتار خانواده است و اعتماد اجتماعی و کانونی که آدم‌ها دور هم جمع می‌شوند را ساپورت می‌کند. عرض من اینجاست که این جمعی بودن، حتما موثرتر است. ولی یک نکته دیگری را عرض می‌کنم که قطعا گروهی باشد؛ این که صندوق‌های خانوادگی را تا یک اندازه‌ای می‌شود مدیریت کرد؛ یعنی درواقع، کار خیر و پسندیده‌ای است و منبع مالی‌ای به منابع مالی خانواده اضافه می‌شود. اما بانک‌های قرضالحسنه که دارند در این حوزه کار می‌کنند، جریان اجتماعی و جریان فرهنگی که حل مساله می‌کند را از خانواده و ارتباطات می‌گیرد، ولی جریان حسابداری و مناسبات اجرایی و موضوعاتی از این دست را بانک‌های قرضالحسنه و مجموعه‌ها دارند انجام می‌دهند. لذا اگر جمعی‌تر، به قصه نگاه کنیم، یک زمانی صندوق قرضالحسنه خانوادگی، راه انداختید که عمو و خاله و اقوامِ نزدیک هستند و یک موقعی هم، در خیرِ بزرگتری، سهیم هستید که علاوه بر این است که مساله شما حل می‌شود و آنها بانک‌های قرضالحسنه است و می‌توان از ظرفیت آنها استفاده کرد. ولی کلا فرهنگ قرضالحسنه است و این فرهنگ قرضالحسنه، می‌تواند حلِ مساله کند.
مجری: محاسن زیاد دیگری هم بنظرم در کنارش دارد. مثلا اینکه خود روابط قومی و خانوادگی را تقویت می‌کند.
ابراهیمی: بله. مقوّم خانواده است.
مجری: خودش یک بهانه است. درست است که یک فضای اقتصادی است؛ اما یک بهانه‌ای است برای اینکه بیشتر، حال و احوال هم را بپرسیم و به بهانه فضای اقتصادی، دور هم جمع شویم و اصلا از مشکلات هم مطلع شویم. شاید الان ندانم که فلان فامیل ما با 10 میلیون تومان، مشکلش حل می‌شود؛ ولی اگر صندوق را داشته باشیم، می‌تواند بگوید این ماه، اگر می‌شود، این وام، برای من باشد. لذا دست به دست هم می‌دهند و کمک می‌کنند. هم مشکلات فامیل، حل می‌شود و هم به تقویت روابط فامیلی منجر می‌گردد.
ابراهیمی: حتما ما در اطراف خودمان دیدیم و شما هم مثال‌هایی را می‌دانید. من مثال‌های زیادی دارم و آدم‌هایی را می‌شناسم و با آنها گفتگو کردم و گفتند از همین وام‌های قرضالحسنه، برای راه‌اندازی کسب و کارهایشان استفاده کردند.
مجری: چقدر خوب.
ابراهیمی: مثلا فرض کنید در جلسه قرآن نشستند و در محیط خانوادگی. این بنده خدا که می‌گویم، روی کشت با هیدروپونیک، کار کرده است. یک طرحی را تهیه کرده بود. فارغ‌التحصیل دانشگاه و نخبه بود و به یک مبلغ مالی‌ای نیاز داشت و در همین جمع خانوادگی، آشنا شد و شروع به گرفتن وام کرد و کسب و کارش را راه انداخت. مثال‌های مثل این به وفور است.
مجری: این صندوق از آن صندوق‌هایی است که هیچگونه اختلاسی هم در آن رخ نمی‌دهد.
ابراهیمی: اعتماد اجتماعی است. یعنی شما بر پایه شناختی که اعضای خانواده نسبت به هم دارند؛ البته ممکن است همین صندوق در محله شکل بگیرد؛ یعنی کانون‌های همیاری، کنار هم و در اکوسیسم خانواده یا یک محله شکل بگیرد. اینکه خانواده هم می‌گوییم، لزوما جمع پنج-شش نفره نیست و می‌تواند خاندان باشد و به قول شما دایی‌ها و خاله‌ها و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها را شامل شود.
مجری: تفاوت عمده‌ای که این صندوق‌های خانگی با نسخه‌های بانکی دارند چیست؟
ابراهیمی: اسکیل در صندوق‌های خانگی، کوچک است. مثلا فرض کنید هر کدام، اگر یک عددی بیاورند (جمع ده-پانزده نفره) یک عدد محدودتری می‌شوند. اما بانک‌های قرضالحسنه که در این حوزه کار می‌کنند، اعداد بزرگتری دارند و مشکلات بزرگتری را می‌شود حل کرد. یعنی مشکلات مساله‌دارتری را می‌توان حل کرد. اما هر دوی اینها فرهنگ قرضالحسنه است. یعنی می‌دانیم که فرهنگ قرضالحسنه، می‌تواند به عنوان یک نسخه مالی و یک تعامل مالی، حلِ مساله کند.
مجری: ان شاء الله این گفتگوی ما هم تهیه‌ای باشد. اگر کسانی در مخاطبین ما بودند که این صندوق‌ها را داشتند، سعی کنند که مستمرا ادامه دهند و اگر کسانی بودند که در فامیل‌هایشان و خانواده‌شان آن را نداشتند، امروز به نظرم فرصت خوبی است؛ زنگ بزنید به خاله و عمو و دایی و عمه و یکی از این صندوق‌ها را برای خود و خانواده‌تان درست کنید. فکر کنم چیز خوبی است و در مواقع بحران، ان شاء الله کارآمد است. بنظرم راهکار خیلی خوبی بود. به ویژه در این شرایط اقتصادی، می‌تواند یک گوشه‌ای از کار را بگیرد.
