به گزارش «رساگفت»: کتاب توسعه روستایی (با تاکید بر جامعه روستایی ایران) نوشته مصطفی ازکیا و غلامرضا غفاری می‌باشد که توسط انتشارات نشر نی در قطع وزیری چاپ شده است؛ کتاب حدود 320 صفحه است و چاپ ششم آن در سال 1396 بوده است. ناگفته نماند که بعضا مطالب آن مربوط به رویدادهای 25 سال قبل می‌باشد.
این کتاب، توسعه روستایی را قبل و بعد از انقلاب اسلامی بررسی کرده است ابتدائا مبحثی تحت عنوان ضرورت و اهمیت و توسعه روستایی مطرح می‌شود. این که در فرایندهای توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در مقیاس‌های محلی، منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی، نقش و جایگاه روستاها و پیامدهای توسعه نیافتگی مناطق روستایی که اعم از فقر گسترده، نابرابری فزاینده، رشد سریع جمعیت، بیکاری، مهاجرت، حاشیه‌نشینی و غیره است، چیست. همچنین اشاره می‌گردد که راه حل نهاییِ مساله بیکاریِ شهری و تراکم جمعیت «بهبود محیط روستایی» است.
چیستی توسعه روستایی
بعضا توسعه روستایی را راهبردی دانسته‌اند به منظور بهبود زندگی اقتصادی و اجتماعی گروه خاصی از مردم که همان روستاییان فقیر می‌باشند. همچنین اشاره گردیده است که توسعه روستایی را بعضا با ورود مصادیق تکنولوژی (مانند اتوبوس) به روستا مترادف دانسته‌اند.
کتاب در ادامه به الگوها و طرح‌هایی می‌پردازد؛ از جمله طرح اسکان نایرره و الگوی عبیدالله خان، راهبرد توسعه همه جانبه روستایی و راهبرد روستا-شهر. در شرح الگوی آبادی‌نشینی بیان می‌دارد که تغییر در انتقال جوامع بشری به رشد جمعیت، دگرگونی محیط زیست و رشد اطلاعات فرهنگی و تکنولوژی مرتبط بوده است. در ادامه اشاره دارد به اینکه در سرشماری‌های مختلف در دهه‌های مختلف قبل از انقلاب، بعضا ابعاد جمعیتی در نظر گرفته می‌شده است و بعضا هم ابعاد جغرافیایی که البته هر کدام نواقص خاص خودش را داشته است.
آمارها نشان می‌دهد که مهاجرت از روستاها به شهرها زیاد شده و لذا رفته رفته جمعیت شهرها بیشتر و جمعیت روستاها کمتر گردیده است. حدود 96 درصد بخش کشاورزی، خصوصی بوده که به مرور، روندی کاهشی به خود گرفته و به سمت مشاغل خدماتی رفته است. کتاب در ادامه به بیان قشربندی‌های مختلف جامعه روستایی می‌پردازد که اعم از روستاییان خرده‌پا، کارگران کشاورزی، اجاره‌کاران و … است.
زمین بیشتر، سود کمتر!
مطالعات نشان داده است که هر چه زمین‌ها بزرگتر باشند، میزان محصول به دست آمده از هر متر مربع آن کاهش می‌یابد (به مراتب، هزینه‌ها افزایش می‌یابد اما به نسبت افزایش هزینه، درآمد افزایش نمی‌یابد؛ چرا که محصول به‌دست آمده به نسبت، کمتر است).
در فصل پنجم کتاب به بیان شرحی از برنامه‌های عمرانی کشور پرداخته شده است. البته بیان شده است که برنامه‌ها از بالا به پایین بود و روستاییان نقش آنچنانی در تدوین آن نداشتند و حتی در بعضی از موارد فقط به عنوان نیروی کار گمارده می‌شدند و برنامه‌ریزی‌ها تا حدود قابل توجهی از پشت میزها بوده است و نه در بین جمعیت روستایی و زمین‌ها و باغات روستا.
مبحث اصلاحات ارضی، بحثی مهم و فراگیر در کتاب است که به صورت خلاصه گفته می‌شود که در رژیم پهلوی دوم، بیش از 58 درصد از خانوارهای روستایی از اجرای قانون اصلاحات ارضی سود بردند؛ ولی براساس اجرای قوانین اصلاحات ارضی جمهوری اسلامی، حدود 6 درصد خانوارهای روستایی، توانستند صاحب زمین شوند.
عددی وحشتناک
عددی وحشتناک نشان می دهد که هفت الی هشت درصد مبلغ 160 میلیارد تومانی سرمایه‌گذاری شده در بخش کشاورزی در سال 1373 توسط بخش خصوصی و بقیه توسط دولت بوده است و نیز 60 درصد این هزینه هم غیرکشاورزی بوده است؛ یعنی هزینه پرسنلی. به عبارتی دیگر، عددی بالغ بر 96 میلیارد تومان!!! همچنین میزان فرسایش خاک در ایران، از میانگین آسیا هم بیشتر است و این می‌تواند سرعت بیابان‌زایی را بیشتر نماید.
به طور خلاصه اجرای سیاست‌های کشاورزی پس از انقلاب اسلامی نتیجه مثبتی در بر نداشت. زیرا اولا اجرای این سیاست‌ها به افزایش بهره‌وری محصولات غلات نینجامید، که حاصل آن کاهش تولید سرانه غلات بود. ثانیا افزایش در تولید، همگام با افزایش تقاضای محصولات نبود، هر چند که رشد جمعیت نیز در این امر بی‌تاثیر نبوده است و لذا نتایج این امر به افزایش واردات غلات انجامید.
کتاب در ادامه به انواع مشارکت از جمله شیوه ضدمشارکتی، مشارکت هدایت‌شونده، مشارکت فزاینده و مشارکت واقعی می‌پردازد. همچنین اشاره گردیده است که بعد از انقلاب، نظام بروکراتیک و اداری زمان شاه فروریخت و خلا نظام اداری، با جهاد در حال تکمیل شدن بود که البته به طور کامل، جایگزین نظام اداری نشد و نهایتا منحل گردید.
بررسی نقش عشایر در امنیت، دامداری و کشاورزی و تاثیری که بر طبیعت داشتند و روش‌های غیرانسانی زمان پهلوی برای یکجانشینی اجباری ایشان و رویه متفاوت جمهوری اسلامی در به رسمیت شناختن حق انتخاب عشایر در یکجانشینی و یا کوچ‌نشینی.
پایان بخش کتاب، ارائه آمارهایی از دو پژوهش انجام شده در گرمسار و کاشان است که در هر کدام از این شهرستان‌ها، روستاهایی به عنوان نمونه انتخاب شده‌اند و شاخص‌هایی از جمله انسجام اجتماعی، اعتماد اجتماعی و سایر موارد، اندازه‌گیری گردیده است.
