هشتمین جلسه از سلسله جلسات عصراندیش روز شنبه 22 مردادماه با حضور مهدی متولیان مدیر روابط مرکز مطالعات بنیاد فرهنگی روایت فتح، در دفتر مرکزی دانشگاه توسعه اجتماعی رسالت برگزار شد. در این جلسه مهدی متولیان به ارائه و شرح خلاصه‌ای از محتوای کتاب «توسعه و مبانی تمدن غرب» تألیف شهید مرتضی آوینی پرداخت.
متولیان در ابتدا به ذکر مسیر تحول شهید آوینی از دانشجوی معماری تا مستند ساز سازمان جهاد سازندگی و سپس روایت فتح پرداخت. وی اشاره کرد که مسیر تحول شهید آوینی با آشنایی او با شخصیت امام خمینی (ره) به وسیله نوار های کاست سخنرانی های امام اتفاق افتاد.
متولیان افزود: آوینی همزمان با تولید مستند های تلویزیونی به نوشتن مقالات نیز مشغول بود که آنها را در مجلات جهاد و اعتصام منتشر می کردند و همینطور کتاب ناتمام فتح خون . کتاب توسعه و مبانی تمدن غرب پرسش هایی بنیادین است که باور های مرسوم درباره مفاهیم توسعه مثل بانکداری و پول را زیر سوال می برد .
در این کتاب شهید آوینی اقتصاد صلواتی را در برابر دیکتاتوری پول قرار داده است و به اقتصاد صلواتی به عنوان راهکاری دربرابر اقتصاد منحط غرب نگاه کرده است و به عنوان مثال به راننده مینی بوسی اشاره میکند که در جبهه با ماشین شخصی خود به جابه جا کردن رزمنده ها می پردازد . متولیان بروز اجتماعی اقتصاد صلواتی را در عصر حاضر پیاده روی اربعین دانست و اشاره کرد این جریان بزرگ که بدون حمایت دولت ها و با حضور مردم برگزار می شود در واقع سنت شکنی سبک زندگی مدرن و غرب زده است .
متولیان افزود: در نگاه آوینی کار در فرهنگ غرب شر واجب است اما در فرهنگ اسلامی عبادت است . کار زمینه شکوفا شدن استعداد بشری است شما تا کار نکنید توانایی های بالقوه شما تبدیل به فعلیت و توانایی نمی شود. و مسیر تکاملی انسان همین کار و فعل و انفعال با نیروهای متضاد و مخالف است. قوای روحانی ما هم همینطور است و کار مستقیم ترین و اصلی ترین وسیله فعالیت ما برای تربیت قوای روحانی ما است . کار کاملا در مسیر تعبدی ما قرار دارد . ولی در فرهنگ سرمایه داری همه آن بندی که یک کارمند را به سازمانش متصل می کند حقوق و دستمزدی است که دریافت می کند ولی در جامعه اسلامی با استناد به رفتار های رزمندگان می گوید که رزمندگان برای اعتقادش با کار نسبت پیدا کرده است حال حقوقش کم باشد یا زیاد. بنیاد اتصال شخص به کار و عمل انگیزه شخصی و درونی است که ما این را در انقلاب اسلامی به وفور تجربه کرده ایم و همین الان هم گروه های جهادی مختلفی که در زمینه های مختلف در تلاش هستند همین نگاه کار در جامعه اسلامی را دارند. نیروی انقلابی با ناملایمات و سختی ها کارش را ترک نمیکندو اعتقادش به برطرف کردن نیاز های جامعه نمیگذارد کاری زمین بماند.
دکتر نفیسی در ادامه جلسه گفت: نکته تمایز کتاب این است که باور دارد علوم مادی در غرب پایه عمل ندارند وتنها تجربه هایی هستند که کاملا قابل نقد هستند . یک سوالی که در باره کتاب پیش می آید این است که کتاب به سوالات فلسفی تمدنی بزرگی می پردازد اما راه حلی در خور ارایه نمی دهد که البته این نکته با توجه به سال نوشتن کتاب که اوایل دهه شصت است و همینطور نگاه روزنامه نگارانه کتاب که در واقع مقالاتی برای عموم است قابل توجیه است . مثلا در مسئله اقتصاد صلواتی این نکته بیان می شود که انسان از نیاز های مادی گذر کند و به سمت انسان کامل حرکت کند ولی خودش هم اذعان می کند که نمیتوان پول و بانک را نادیده گرفت. پول واجب است اما نباید باعث شود انسان معیار ها و ارزش هایش را کنار بگذارد .
متولیان افزود: این که اقتصاد همه چیز را مدیریت کند بد است. اما آیا اقتصاد بد است؟ نه اما اقتصاد به عنوان هدف جامعه بد است ولی اقتصاد به عنوان ابزار و راهبرد برای جامعه اسلامی لازم و ضروری است . انگیزه شما از کار متعالی است گرچه معیشت باید تامین شود . اصل حضور شخص در یک شغل انگیزه های درونی اوست نه تنها به دست آوردن مال. در کتاب دیگری که آوینی بعد از این مقالات کتابی نوشت به نام فردایی دیگر و در مقاله آخرین دوران رنج شهید آوینی نسخه ای میدهد و آن نسخه این است تنها راه رهایی جامعه از نهلیسم عشق و نترسیدن از مرگ است . تمام رفتار رزمندگان در جبهه عشق به انسان کامل یعنی امام که دراقع ایشان تجسمی از کمال مطلق انسانی هستند و غلبه بر ترس از مرگ است . شخصی در دزفول در موشک باران خانه اش خراب شده بود و بچه هایش زیر آوار شهید شده بودند وقتی به او تسلیت گفتند آن شخص گفت فدای سر امام.
در تحقیقی که درباره قایق های تند روی نیروی دریایی سپاه شد بحث این بود که چرا نیروهای آمریکایی از این قایق های تند رو نمی سازند و پاسخ یکی از فرماندهان نیروی دریایی این بود که وقتی یک رزمنده سوار این قایق می شود هیچ پشتیبانی ندارد و تا بر ترسش از مرگ غلبه نکرده باشد نمی تواند وارد درگیری شود و دلیل این که پروژه قایق های تندروآمریکایی ها شکست خورد ترس شدید سربازان آمریکایی از مرگ است
صادق ابراهیمی گفت: نظر آوینی اداره جامعه بر اساس جامعه صلواتی نیست بلکه تصور صورت هایی است که با وضعیت موجود در تضاد است . وضعیت دیگری بر علیه جامعه سود پرست که می تواند اتفاق بیافتد و باید به آن اندیشید و این است که مهم است.
دکتر رضایی اضافه کرد: کار کرد این نوع نوشتار های این است که شما را با عالمی جدید آشنا می کند و این لازمه هر الگوی جدید است و دغدغه اصلی این است که آوینی در عالمی جدید سیر کرده است و عالمی جدید را به تصویر کشیده است و بعد از این تصور روشن از جامعه آرمانی است که می توان انتظار داشت جامعه به سمت جامعه آرمانی ایرانی اسلامی حرکت کند.اما سوال اینجاست که آوینی چه سلوکی را طی کرده است که می گوید من سبک جدیدی در مستند حقیقت خلق کرده ام و الگوی رفتاری و سبک آوینی چرا مورد واکاوی قرار نکرفته و بعد از شهید آوینی این حرکت امتداد پیدا نکرده است؟
متولیان گفت: مهم ترین اثری که آوینی از خود به جا گذاشت نگاه دینی و مستقل به تولید آثار است و مرعوب مشهورات و مقبولات یا همان باورهای مرسوم نمی شود. ولی متاسفانه حرکت آوینی حتی در خود مجموعه روایت فتح هم ادامه پیدا نکرد حتی درزمان اوج بروز کرنا که رهبر انقلاب فرموند : «کاش کسانی بتوانند مثل شهید آوینی این جهاد عظیم مقابله با کرونا را روایت کنند؛ همچنان که شهید آوینی توانست جزئیّات جبهه را برای ما روایت بکند و آن را ماندگار کند.» باز هم حرکتی ملموس در جریان زنده کردن مسیر آوینی اتفاق نیافتاد.
دکتر حسینی افزود: ما در شرایط تاریخی خاصی زندگی می کنیم که اسمش را مدرنیته گذاشته ایم همه داریم در بطن این جریان زندگی می کنیم حتی اگر نقد های جدی به این اتفاق داشته باشیم . یکی از عرصه های مهم در این دوران تاریخی نسبتی است که ما با علوم طبیعی برقرار می کنیم . امروز ما به گونه ای ظاهرا طبیعی مبانی علمی را یاد می گیریم بدون این که درباره آن چون و چرایی داشته باشیم . و در همه حوزه های همینطور است . نقد مدرنیته به اندازه خود مدرینیته در غرب سابقه دارد . در علم اقتصاد بعضی می گویند ما اصلا علم اقتصاد نداریم و تنها مکاتب اقتصادی داریم . وقتی از توسعه صحبت می کنیم به رشد شاخص های کمی اشاره می کنیم اما به نظر می رسد مسیر درست توسعه رشد شاخص های کیفی است . توسعه یعنی ما چطور باید به زندگی خود معنا ببخشیم و چطور برای زندگی دیگران معنا خلق کنیم . کار مفهومی است که در درون آدم ها اتفاق می افتد آنچه در توسعه از آن صحبت می شود شغل است و شغل نافی وجود انسان است ولی کار شرط وجود انسان است .
دکتر مجتبی قافله باشی افزود: تعریف ما از انسان چیست؟ این انسان می تواند اقتصاد صلواتی داشته باشد یا نه؟ در سطح جهانی چون همه سیستم ها جهان به هم متصل است. چند آدم فاسد می تواند کل سیستم اقتصاد صلواتی را از بین ببرد. یک دفعه نمی شود انسان را به جامعه آرمانی رساند مدل هدایت پیامبر هم مدل تربیتی است که جامعه با تربیت و به تدریج به این سمت برود. سیستم های مالی فعلی انسان را حریص می کند چه کار می توان کرد که انسان مدرن از این مسیر فاصله بگیرد و اولین قدم در این مسیر چیست؟ یکی از راه ها این است که از بروکراسی فاصله بگیرم و به اشخاصی که پیشرو و معتقد هستند امکان بدهیم که قانونزدایی شده حرکت کنند و پشت سر آنها قوانین شکل بگیرند البته قوانینی که منطبق با جامعه باشد.
دکتر عنبرستانی افزود: آیا تفکیک کار اجتماعی، کار فرهنگی، کار اقتصادی درست است؟ آیا پیامبر آمد و گفت من برای فرهنگ فلان کار را می کنم و برای اقتصاد فلان کار را میکنم. دغدغه اصلی پیامبر تربیت انسان بود و این نگاه باید در جامعه رواج پیدا کند مسیر توسعه جامعه تربیت و رشد انسان است . توسعه باید با نگاه به انسان به ابزار برسد و باید به انسان های توانا باید فارغ از ساختار موجود امکان فعالیت داد و می توان از تجربه های آن استفاده کرد.
ایزدی اضافه کرد: چطور است که بشر امروز به دیگاه های امروز امثال آوینی اینقدر نیازمند است اما به این دیدگاه ها پرداخته نمی شود و الان چطور می توان این مسیر را ادامه داد. خود کلمات شهید آوینی شاید امرزو کاربرد نداشته باشد اما شیوه بیان دیگاه ها و افق های فکری که به آن می پردازند می تواند راه گشای توسعه در جامعه باشد. چرا ما درمواجه با این تک افراد های شاخص چه در ساحت عمل و چه در ساحت نظر به دستاورد های آن ها توجه نمی کنیم و آنها را فراموش می کنیم.
در پایان رضا ایمانی مدیر جلسه ضمن تشکر از مهدی متولیان بابت ارائه کتاب «توسعه و مبانی تمدن غرب» تألیف شهید مرتضی آوینی و همچنین تشکر از حاضران جلسه بابت مشارکت در گفتگوها اعلام کردشرکت در جلسات عصراندیش با موضوع نقد کتاب در زمینه توسعه و تعالی اجتماعی برای عموم علاقه مندان آزد است.
