کم نیستند گره‌هایی که به دست مردم باز می‌شوند، گره‌هایی که گویا مسئولان رمقی برای باز کردن آن ندارند یا با انحاء مختلف، از باز کردن آن سرباز می‌زنند، اینجا است که باید بگوییم فعالان اجتماعی یا همان معتمدان محلی گره گشا خواهند بود. فعالان یا همان معتمدان هر محله‌ای نقش مهمی در شناسایی آسیب‌ها، بسترها و ایجاد هم افزایی برای حل آن مسائل دارند، از این رو نباید از نقش مهم آن ها غافل بود، با این حال باید درصدد باشیم تا بتوانیم این افراد و گروه‌های کوچک محلی را شناسایی کنیم. این گروه‌ها و فعالان محله‌ای مصداق بارز همان نوآوری‌های اجتماعی هستند، اما در قاب محله…
امروز مسأله‌ای مهم را مورد مناقشه قرار خواهیم داد، موضوعی که شاید این روزها به واسطه مشکلات حادث شده در جامعه بیشتر دیده شده است، هم افزایی، همدلی و همراهی برای آبادانی یکجا، شاد کردن دل برخی‌ها و حرکت برای آینده، اینها همان مصادیق نوآوری اجتماعی هستند. در این گفت‌وگوی تفصیلی قرار است با حسین عنبرستانی،کارشناس توسعه اجتماعی حول محور نوآوری‌های اجتماعی و نقش آن در ارتقاء کمی و کیفی سطح جامعه و نحوه برخورد با مشکلات را بررسی کنیم:
تعریفی بومی از نوآوری اجتماعی ارائه شود
فارس: نوآوری اجتماعی واژه‌ای نوین در جامعه ما است، شما به عنوان یک کارشناس توسعه اجتماعی تعریفی از این واژه را بفرمایید و ارائه کنید.
نباید برای تعریف بحث نوآوری‌های اجتماعی به واژه‌های ترجمه نگاه کنیم، باید کسی یا کسانی باشند که تعریفی بومی از این موضوع را در کشور ارائه کنند، هر چند در تضاد با همدیگر تا در تضارب آراء، یک تعریف درستی برای این واژه نهادینه شود. این منجر به نظریه پردازی در این حوزه و کارکرد بومی نوآوری اجتماعی خواهد شد.
اگر بخواهیم بسیار ساده به موضوع نوآوری‌های اجتماعی بپردازیم، نوآوری، یک حرکت نو و اجتماعی است. بنده معتقدم موضوعی نوآوری اجتماعی تلقی می‌شود که به طور همزمان دارای مسأله و ساز و کار اجتماعی باشد، فرض کنیم قرار است خودرویی بسازیم که با آن مصرف سوخت در کشور کاهش یابد، در واقع این یک مسأله اجتماعی است اما ساز و کار آن اجتماعی نیست.
در بُعد دیگری از تعریف نوآوری‌های اجتماعی، باید مخاطب و مسأله آن اجتماعی باشد. مخاطب باید اجتماع مردم باشد تا جمع مردم در حرکتی دخیل باشند و همیاری اجتماعی شکل بگیرد.
همه با هم برای ازدواج جوانان
فارس: اساساً نوآوری اجتماعی چه اهمیتی در زندگی مردم دارد؟ این نقش در گذشته چگونه ایفا شده است؟
با چنین نگاهی که پیش‌تر ذکر شده است می‌گویم مسائل بسیاری در کشور وجود دارد که هم خود مسأله و هم ساز و کار لازم برای حل آن اجتماعی است و نوآوری اجتماعی برای حل آنها بکار می آید. ما در فرهنگ، اقتصاد، حکمرانی و … با مصادیق متعدد این موضوع مواجه هستیم و خلأهایی وجود دارد و نوآوری‌های اجتماعی به شدت کاربردی ایست و باید به آن توجه شود.
در باب مسأله ازدواج جوانان به عنوان مثال، در گذشته یک ساز و کار سنتی وجود داشته است که تمامی مشکلات جوانان را حل می‌کرد، اما امروز اگر ساختاری پیدا شود که با گرد هم آوردن مردم، شرایط مناسب برای ازدواج جوانان را فراهم کند، این یک حرکتی جدید است و می توان ادعا کرد که یک ساختار نوآورانه است.
در حوزه نوآوری اجتماعی باید حاکمیت به جای ایجاد، پیدا کند و ما باید ما تلاش کنیم تا از منظر حاکمیت این افراد شناسایی شوند، حاکمیت راه آنها را باز کند و بگوید که راه شما را باز و موانع را حل کنیم.
ببنید شما زمان جنگ را در نظر بگیرید، مرسوم آن بود که ارتش جلوی دشمنان متخاصم را بگیرد، اما دیدیم حضرت امام(ره) فرمان دادند تا مردم پای کار بیایند و پس از آن بود که سپاه و بسیج تشکیل شد، این را می‌توان یک یک ساز و کار اجتماعی تلقی کرد، این نگاه در کشور توانسته است راهگشا باشد.
نهادهای مردمی می‌توانند راهگشای مشکلات مردم باشند
فارس: نوآوری‌ها تا چه میزان می‌تواند مسائل اقتصادی ، را حل کند و قالب‌های پیش رو چگونه می‌توانند باشند؟
رهبر معظم انقلاب، سخنرانی مفصلی با دانشجویان پس از بیانیه گام دوم داشتند، بحث ایشان این بود که برای تحقق بیانیه گام دوم، نیازمند حرکت جهادی دانشجویان و گروه های مردمی است، ایشان برای اینکه حرکت عمومی شکل بگیرند ۴ موضوع شناخت صحنه، جهت گیری مشخص، عامل امید بخش و بحث راهکارها را مطرح کردند.
بحث چهارم این است که این حرکت عمومی نیاز به راهکارهایی دارد و در این باره رهبری بحث حلقه‌های میانی را مطرح می‌کنند، حلقه‌های میانی از مردم شکل می‌گیرد و برنامه ریزی و ارائه راهکار مسائل و اجرا بر عهده آنهاست، با این زوایه نگاه میتوانیم بگوییم اقتصاد بر عهده مردم است.
در بخش اقتصادی نیز از اشتغال تا تنظیم بازار، مدل دولتی آن واردات و اختصاص ارز است اما در کارهای مردمی، حلقه‌های میانی نقش حاکمیت را درک می‌کنند و به زبان مردم می‌نویسند.
بنده معتقدم اگر نهادهای مردمی شکل بگیرد و این نهادهای مردمی، نقش حلقه میانی را داشته باشند و در حوزه‌های مختلف در مردمی کردن اقتصاد کشور نقش مهمی را داشته باشند، باعث می شود ثبات بیشتری داشته باشد و این نیازمند هزینه بسیار نیست کما اینکه ما در ماجرای اربعین در هر سال آن را تجربه می‌کنیم و می بینیم خیل عظیمی از جمعیت با مدیریت مردمی در آنجا گرد هم می آیند، هم با هزینه‌های مردمی.
نقش راهبران اجتماعی در بلایای طبیعی ستودنی است
فارس: می‌توان نوآوری را مسئولیت اجتماعی خطاب کنیم؟
مسئولیت اجتماعی اغلب در جامعه ما به این معنا است که یک بنگاه، مشغول به فعالیتی است و بخشی از درآمد آن را به مدرسه سازی و …اختصاص می دهد؛ اما آنجایی که مردم با نگاه مسئولانه به موضوعات نگاه می‌کنند مهم است، در بحث زلزله ، سیل و .. ما بسیار دیده‌ایم که آنجا مردم مسئولانه وارد صحنه شدند، کمک کردند و مشکلات را حل کردند. برخی کاراکترها که من آنها را راهبران اجتماعی می‌دانم در سیل، زلزله، اشتغال، مسائل محلی و ازدواج و به کمک مردم می‌آیند و حرکت‌هایی را ایجاد می‌کنند. اینها نقش بزرگی دارند و نباید این نقش و جایگاه آنها را فراموش کرد.
راهبران اجتماعی افرادی خودخوانده نیستند
فارس: راهبران اجتماعی افراد خود خوانده‌اند یا معتمدان محلی؟
راهبران اجتماعی نه افرادی خود خوانده‌اند و نه انتصاب یافته، این افراد کسانی هستند یک جمع را هدایت و رهبری و دیگران در زندگی از آنها تبعیت می‌کنند.برای انتخاب این افراد، این گونه نیست که ما در یک جمع رای گیری کنیم و افرادی را انتخاب کنیم بلکه آنها این نقش را در جامعه براساس سبک زندگی و راهبری ها و هدایت‌هایش به تدریج و به صورت کاملا طبیعی پیدا کرده اند و این طور نیست که او دستور بدهد، بلکه هم افزایی را به دنبال دارد.
فارس: گویا شما در کانون‌های همیاری فعالیت‌هایی دارید، چگونه و این فعالیت‌ها در چه قالبی هستند؟
انجمن حامیان فرهنگ قرض الحسنه و کارآفرینی اجتماعی در تهران، انجمنی است که ما در آن فعالیت می‌کنیم و در استان‌های کشور دفتر هم داریم.در آن کانون‌های همیاری اجتماعی شکل می‌گیرد، آنجا راهبران اجتماعی، کانون‌ها را شکل می‌دهند و مردم در آن کانون های همیاری اجتماعی عضو می‌شوند.
ما می‌گوییم اینها باید همیاری اجتماعی داشته باشند، اعتماد و کارافرینی اجتماعی را دارا باشند، اینها در همیاری اجتماعی است. تا چه زمانی باید بایستیم که کسانی بیایند برای ما کاری کنند، مردم پتانسیل خوبی دارند، در سابقه دینی و ملی ما همیاری اجتماعی وجود دارد و برای این ساز و کار، باید کانون همیاری اجتماعی تشکیل شود و آن راهبر اجتماعی منجر به تشکیل این کانون می‌شود.
در اعتماد اجتماعی، بحثی وجود دارد که جامعه مدرن ما را به این سمت می برد که شناخت ها فاقد ارزش شود و به آن تکیه نشود، ولی در فضای اعتماد اجتماعی به این صورت است که مثلااگر خریدی می خواهید انجام دهید تماما با اشکالات و مزایای آن گفته می شود. این موجب اعتماد اجتاعی می شود.
امروز در کانون‌های همیاری اجتماعی، حدود ۵ میلیون نفر عضو هستند، اما از آنجایی که چندماه است که شروع کردیم و به آرامی حرکت می کنیم، اما حتما سرعت آن بالاتر خواهد رفت و پررنگ تر خواهد رفت و در حال حاضر ۲۰ هزار نفر در این سامانه شناسه گرفته‌اند.
حمایت از مشاغل خانگی، حمایت از بنیان خانواده است
فارس: کارآفرینی اجتماعی چگونه باید باشد؟ چه نقشی در اقتصاد کشور دارد و آیا می‌توان به آن امیدی داشت؟
در کارآفرینی، تولید باید در شهرها و روستاهای کوچک باشد و مصرف به شهرها بیاید، تولید و کارآفرینی مرسوم به این معناست که یک سوله ۲۰ چرخ خیاطی وجود داشته باشد و افراد کارگر آنجا باشند اما در کارآفرینی اجتماعی افراد در کنار خانواده و به صورت خرد و خانگی، به اشتغال و تولید می پردازند. این موضوع هم منجر به افزایش بهره وری، سبک زندگی بهتر، در کنار خانواده بودن و…. خواهد بود.
ما در این باب در دوسال گذشته حدود ۵۰ هزار کار خرد و خانگی را ایجاد کرده ایم و توانسته ایم به آنها کمک کنیم، این ساز و کار مردمی است و مردم را تشویق می‌کنیم تا تولید و حمایت را انجام دهند، این بدان معنا نیست که تولید بی‌کیفیت ارائه کنند.
