به گزارش «رساگفت»: هفتاد و یکمین نشست «عصراندیش» با موضوع «نقد و بررسی تجارب الگوی توسعه خرد بنیاد برکت» با حضور دکتر مرتضی نیازی، معاون سابق توسعه اجتماع محور بنیاد برکت برگزار شد. در این گزارش، تحلیلی از مطالب بیان شده در نشست ارائه می شود.
این نشست با هدف آشنایی مخاطبین با الگوی محرومیت‌زدایی و توسعه خرد و اقدامات اجرایی بنیاد برکت در این حوزه در سال‌های اخیر، برگزار شد. پیش از این، عصراندیش میزبان آقای عساکره از باسلام، آقای خاکی از دیجی‌کالا، آقای انتظامی از بنیاد مستضعفان و برخی دیگر از الگوهای عرصه محرومیت‌زدایی و توسعه خرد بود. علاقه‌مندان می توانند گزیده‌ی مطالب نشست‌های مرتبط فوق را در بخش عصراندیش سایت رساگفت، دنبال کنند.
بنیاد برکت، به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) چندسالی است که به صورت فعالانه در حوزه ی توسعه خرد و روستایی، مشاغل خانگی و کارآفرینی اجتماعی به فعالیت می پردازد. به طور کلی، پس از شکل گیری معاونت توسعه اشتغال جامعه محور در بنیاد که تمرکز خود را بر روی توسعه مشاغل خرد و روستایی قرار داده بود، بایستی ابتدا یک مدل مفهومی جامع با مطالعه‌ی نمونه‌های موفق جهانی و منطقه ای در این زمینه طراحی شود. پس از بررسی این الگوها، چارچوب مفهومی الگوی برکت، مطابق شکل زیر طراحی شد.
طبق این الگو، هر طرح توسعه خرد بایستی سه عنصر “تامین مالی”، “تولید” و “بازار” را توآمان مورد توجه قرار دهد. ستاد راهبری طرح بایستی اقدامات را به گونه‌ای عملیاتی سازد که چرخه‌ی تامین مالی، انجام تولید و فروش در بازار، به خوبی در جریان باشد. به عبارت دیگر، اینکه آیا منشاء تامین مالی جدید، فروش حاصل از تولید است یا دریافت کمک از منابع بیت المال، عنصر حیاتی و نشان دهنده‌ی میزان پایداری کسب و کار به شمار می‌رود.
موضوع دیگری که یکی از نیازهای اصلی ستاد راهبری الگو بود، تجمیع تجربیات در قالب یک سیستم مدیریت دانش و مدیریت پروژه به منظور حصول اطمینان از روال صحیح پیشبرد امور و همچنین مستندسازی تجربیات برای انتشار و انتقال به نسل بعدی مدیران بود. در همین راستا، کمیته تحقیق و توسعه برکت تاسیس شد.
یکی از مباحث مهم در الگوی برکت، توجه به توسعه کوثری در مقابل توسعه تکاثری است. توسعه تکاثری که به معنی زیاده روی و توجه به انحصاری به مادیات، افزون‌خواهی و بی‌عدالتی است که در همه‌جا مذمت شده است و در مقابل، توسعه کوثری است که در همه‌جا از آن حمایت گردیده است. توسعه کوثری ناظر بر توسعه با ویژگی «پایداری» و «همه‌جانبه بودن» است. در توسعه کوثری، سلامت دنیا و آخرت مورد توجه بوده و قرب الهی و تکامل و تعالی انسان هدف می باشد. شاخصه‌های اصلی توسعه کوثری، عبارت است از:
- مشارکت ﺗمامی اعضای ﺟامعه (انسانها) در ﺗأمین معاش و زندگی خود و پرهیز از گردش امواﻝ میان ثروتمندان
- پرهیز از ایجاد زمینه مزدوری، بهره‌کشی و سوء استفاده از مردم (کراهت اﺟیر شدن در اسلام)
- ارزشمند شمردن کار و ﺗﻼش و مسئولیت‌پذیری اعضای ﺟامعه
- ﺗرویج فرهنگ ﺗولید و سازندگی و نفی مصرف‌گرایی
- پایداری؛ ناظر بر آنکه سرمایه‌ها به‌عنوان منابع ﺗولید درآمد باید حفظ شوند و رشد یابند.
- اﻗدامات و مداخلات مرﺗبط با امر ﺗوسعه باید در ﻃوﻝ و برای همه نسل‌ها باشد و نه در عرض و برای یک نسل.
برای رسیدن به اهداف توسعه کوثری، چهار برنامه راهبردی که هر یک بخشی از اهداف را تامین کرده و مکمل یکدیگر بودند، طراحی و اجرایی شد:
- سحاب (آیین‌نامه اجرایی سرمایه‌گذاری حمایتی اشتغال برکت): این طرح، به بررسی و شناسایی زمینه‌های ایجاد اشتغال متناسب با ظرفیتهای محیط و ویژگیهای افراد منتخب می‌پرداخت. هدف اصلی از اشتغال ایجاد شده به‌واسطه این مسیر، افزایش درآمد و ایجاد چرخه درآمدزایی به واسطه استقرار کسبوکار در شکلی پایدار در منطقه هدف است. در اجرای طرح سحاب انتظاری نسبت به سطحی معین از سرمایه‌های پنج‌گانه و نقش‌آفرینی افراد به‌صورت ویژه در شروع فرآیند وجود ندارد و اجرای آن برای جوامعی با حداقل میزان منابع سرمایه‌ای به‌منظور ورود به چرخه اشتغالزایی، توصیه می‌شود.
- آسمان ( آیین‌نامه سرمایه‌گذاری مردمی و اشتغال نیروی انسانی): این طرح، بر استقرار چرخه درآمدزایی همراه با ترویج مسئولیت‌پذیری اجتماعی و حفظ و تقویت منابع محیطی تمرکز می‌کند. طرح آسمان با توجه به ویژگی‌ها و اهداف، جامعه هدفی متفاوت از جامعه هدف اجرای طرح سحاب دارد. این طرح در جوامعی اجرا می‌شود که افراد در سطح سرمایه‌های انسانی و مالی، به صورت نسبی، در مسیر رشد قرار گرفته‌اند و در کنار توجه به نیازهای شخصی، نسبت به دیگران و محیط نیز حساسیت دارند و اهمیت مشارکت را درتوسعه فردی و محیطی درک می‌نمایند.
- آفتاب ( آیین‌نامه فقرزدایی و توان‌افزایی برکت): این طرح، در یک فرآیند تکمیلی در کنار اجرای طرح آسمان و یا در صورت مناسب بودن جامعه از نظر سطح سرمایه‌های معیشتی یا حضور مؤثر افراد کارآفرین به‌عنوان پشتیبانان سایر طرح‌های کسب وکار یا تکمیل کننده زنجیره تأمین با هدف ارتقای سطح معیشت در سطح جامعه محلی اجرا می شود. به همین دلیل، اجرای طرح آفتاب منوط به آن است که بخشی از اعضای جامعه از سطح معینی از توانمندی های انسانی، اجتماعی و مالی برخوردار باشند. این طرح به توان افزایی اعضای جامعه محلی از طریق تعریف تشکل‌هایی می پردازد که منافع تشکل ها در قالب منافع مالی، مهارتی و اجتماعی، هم به اعضا و هم به محیط جامعه باز می گردد.
در حوزه کسب وکار و اشتغالزایی، اجرای طرح آفتاب وسیله ای است که با استفاده از دو روش اصلی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، به تجمیع منابع با هدف تولید بهره‌ور در مقیاس، ارتقای کیفیت و فروش محصولات و خدمات، تکمیل زنجیره‌های کسب وکار وتوسعه زیرساخت‌ها کمک می نماید.
4. مهتاب ( مدل هادی تلاش اقتصادی برکت): تعریف، استقرار و پایدارسازی هر کسب وکار نیازمند آن است که مدل و طرح آن کسب وکار متناسب با ویژگیهای فردی و محیطی (اعم از توانمندی‌ها، ظرفیت‌ها، فرصت‌ها، ضعف‌ها و تهدیدها) محاسبه و برنامه‌ریزی شود. به همین منظور، کمیته تحقیق و توسعه بنیاد برکت، مستنداتی با عنوان مدل هادی تلاش اقتصادی برکت (مهتاب) را به‌عنوان الگوی طراحی کسبوکار تدوین و منتشر مینماید.
هر «مهتاب» که برای یک کسب وکار معین تدوین می شود؛ مشتمل بر اطلاعات زیر است:
- معرفی عمومی کسبوکار و شرح مزیتها و ظرفیتهای صنعت مربوط؛
- معرفی روشها و فرآیندهای تولید یا ارائه خدمت آن کسب وکار با تأکید بر مقیاسهای خانگی، خرد یا
- متوسط با تأکید بر ماهیت اجتماع محوری؛
- معرفی استانداردها در دو بخش فرآیندی و محصول (خدمت)؛
- توصیف مقیاس سودآور فعالیت و شرایط آن؛
- الزامات اجرای طرح کسب وکار با توجه به شرایط محیطی نظیر نهاده ها و مواد اولیه، مجوزها، آموزش ها و مهارت ها،
- روش پیاده سازی و اجرا، شیوه مدیریت، نحوه دسترسی و پایداری در بازارها؛ شرایط عمومی بازار و زمینه های رشد کسب وکار؛
- معرفی زنجیره تأمین مرتبط با کسب و کار
به عنوان جمع بندی، همانطور که ذکر شد، این چهار طرح به صورت مکمل یکدیگر و بر اساس وضعیت منابع انسانی، سرمایه‌ی اجتماعی و ظرفیت مشارکت در هر نقطه از کشور قابل اجرا به صورت تدریجی است. شاید اصلی‌ترین چالش‌های اجرای الگوی برکت، تغییرات مکرر مدیریتی بود. با توجه به وابستگی منابع طرح‌ها به دولت و بخش حاکمیتی، این موضوع منجر به تغییر رویکرد‌ها، برنامه‌ها و اهداف تعیین شده و در نتیجه از بین رفتن تجربیات گذشته می شد. همچنین توجه به ساختارهای کلان کشور و ریل‌گذاری اقتصاد نیز بسیار در نتیجه کار اثرگذار است. به طور مثال در برخی کشور‌ها مانند چین، کمیسیونی ذیل حزب کمونیست وجود دارد به نام “کمیته اصلاح و توسعه چین” که وظیفه‌ی سیاست‌گذاری کلان را برعهده دارد و بالاتر از وزارت‌خانه‌ها عمل می کند.
در راهبرد اصلی طرح‌های الگوی برکت که همان توسعه کوثری است، همه جانبه نگری و توجه همزمان به تولید و ایجاد درآمد در کنار توزیع متناسب ثروت در سطح جامعه، مشارکت تمامی اعضای جامعه و حالا مردم در تامین معاش و زندگی روزمره شان، مورد توجه جدی قرار گرفت.
دانشگاه توسعه اجتماعی رسالت با هدف ترویج فرهنگ و گفتمان‌سازی کارآفرینی اجتماعی، توسعه خرد و خانگی و تناظر آن در اقتصاد اجتماعی، میزبان برگزاری این نشست بود. پیشنهادات شما پژوهشگران در بهبود این مسیر راهگشا خواهد بود.
