به گزارش «رساگفت»: کتاب جامعه‌شناسی پیشرفت، نوشته دکتر اسماعیل شیرعلی از نظریه‌پردازان الگوی پیشرفت و اساتید جامعه‌شناسی حوزه توسعه است. این سومین کتابی است که منظومه فکری وی را کامل می‌کند؛ آناتومی توسعه، پاتولوژی توسعه و سومین کتاب، جامعه‌شناسی پیشرفت است. در مقدمه کتاب آمده است: «با کتابی روبه رو هستیم که قصد دارد نسخه‌ای اسلامی-ایرانی در برابر الگوی غربی ارائه بدهد».
نویسنده کتاب پس از تعریف‌های جامعه‌شناسان غربی درباره مفهوم توسعه، به تعریف آن می‌پردازد و می‌گوید: توسعه شامل بهینه‌سازی در استفاده از نیروهای بالقوه مادی و انسانی یک اجتماع است که در آن، تمام نهادهای جامعه از وضعیتی نامطلوب به سوی مطلوب متحول می‌گردد. به دست آوردن مشارکت خلاقانه مردم در بهره‌برداری کامل از نیروهای مولد ملی، ظرفیت‌‌های انسانی جامعه و مجموعه‌ای از فعالیت‌ها برای هدایت در جهت ایجاد شرایط مطلوب زندگی براساس نظام ارزشی مورد پذیرش جامعه اتفاق می‌افتد.
وی در ادامه به بیان انتقادهایی درباره توسعه غربی، مانند مادی‌گرایی، انسان تکساحتی و تضاد بین سنت و تجدد می‌پردازد و در برابر آن، الگوی پیشرفت را معرفی می‌کند.
شیرعلی، پیشرفت را حرکت انسان از وضع موجود به سطح متعالی و پویا از تغییرات اجتماعی- اقتصادی می‌داند. به اعتقاد وی، توسعه، اومانیسمی و متولد فلسفه است؛ اما پیشرفت، خداباورانه و متولد حکمت است، جامعه مورد نظر توسعه، جامعه مدنی و جامعه مورد نظر پیشرفت، جامعه هجری است. همچنین پیشرفت، رشد اجتماعی و فرهنگی در جهت تربیت انسان است. پیشرفت یعنی فرایند توانمند‌سازی جامعه که در آن ظرفیت‌‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی درابعاد روحی- مادی خود بارور شده و در روندی مستمر و پویا انسان ارزشمند می‌شود.
پیشرفت یا توسعه؟
به نظر نویسنده کتاب، پیشرفت، همان توسعه اسلامی است که در آن ارزشهای دینی و ایرانی، اصل هستند. توسعه اسلامی را باید فرآیند تحول بلندمدت، همه‌جانبه و نه صرفا اقتصادی ساختاری و کیفی نامید که نیازهای واقعی جامعه را با روشی عقلانی و در چهارچوب اهداف و احکام اسلام تا حدی که امکان دارد، برآورده می‌کند و به شاخصه‌‌های پیشرفت در جامعه می‌پردازد که شامل: فرا صنعتی شدن، خودکفایی در نیازهای اساسی، افزایش بهره‌وری، با کمترین هزینه رسیدن و ارتقای سطح سواد می‌داند.
همچنین ارتقای خدمات‌رسانی به شهروندان، افزایش امید به زندگی، رشد ارتباطات، مبتنی شدن روند تحول بر عناصر اصلی هویت ملی و آرمان‌‌های اساسی، از دیگر شاخصه‌هایی است که شیرعلی به بیان آن‌ها می‌پردازد.
نویسنده در ادامه به بیان مؤلفه‌های سبک زندگی در الگوی پیشرفت می‌پردازد و سبک زندگی و مولفه‌های آن از منظر رهبر را بیان می‌کند که در زمینه تفکر و اندیشه، شامل این موارد است: ایمان، علم و آگاهی، پرهیز از تقلید، توجه به نمادهای دینی، توجه به ارزشهای فرهنگی و تاریخی مانند معماری اسلامی، زبان، تاریخ و الگوگیری از اهل بیت علیهم السلام و مواردی دیگر.
رصد سیاست‌گذاری بر مبنای پیشرفت در ایران
آخرین بخش کتاب، به سیاست و سیاست‌گذاری پیشرفت جامعه می‌پردازد و بیان می‌کند که سیاست‌گذاری عمومی، تصمیم دولت یا حکومت در مواجهه با یک موضوع، چالش یا یک مساله عمومی است و از مهمترین اهداف سیاست‌گذاری عمومی، دستیابی به بیشترین ارزش و منافع برای جامعه است.
کتاب به بیان تاریخ سیاست‌گذاری پیشرفت از دوران قاجار تا به امروز می‌پردازد و نگاهش این است که در دوران پهلوی، غربگرایی و توجه به ظواهر غرب، نمادهای توسعه بودند و شاید همین دوری از سنت و غربگرایی باعث انقلاب شد و دوران بعد از انقلاب، بیشتر، وجه ایدئولوژیک، فرهنگی و انقلابی داشت.
از آسیب‌‌های سیاست‌گذاری بعد از انقلاب، این بود که تعریف روشنی از منافع عمومی وجود نداشت. بسیاری از مسائل عمومی بعد از انقلاب به درستی برای سیاست‌گذاری صحیح مورد شناسایی قرار نگرفته‌اند یا در اولویت نبوده‌اند. انباشتگی مشکلات جامعه امروز ایران، معلول در نظر نگرفتن اصول «پیشرفت» و عدم سیاست‌گذاری صحیح، مبتنی بر «پیشرفت» است.
فقرِ ارائه راهکار در کتاب جامعه‌شناسی پیشرفت
یکی از نقدهای جدی کتاب درباره جریان پیشرفت بعد از انقلاب این است که تعریف روشنی از منافع عمومی وجود ندارد. این کتاب قرار بود به بیان راهکاری‌‌های مواجهه ایران اسلامی با الگوهای ناکارآمد توسعه بپردازد؛ اما در عمل، فقط به بیان تضادهای توسعه غربی با فرهنگ ما می‌پردازد و تنها راه‌حلش برای برون‌رفت از این منجلاب، حرکت به سوی الگوی پیشرفت ارائه شده توسط رهبری است و به جای تبیین چگونگی اجرای الگوی پیشرفت رهبری، تنها به بیان و شرح مجدد همان الگوی ارائه شده توسط رهبری می‌پردازد و حرفی جدید برای گفتن ندارد.
به نظر می‌رسد مخاطب اگر زمانش را صرف مطالعه بیانیه گام دوم انقلاب و متن الگوی پایه اسلامی-ایرانی پیشرفت کند، زمان کمتری صرف می‌کند؛ زیرا در این کتاب، صرفا به بیان نقاط ضعف الگوی توسعه غربی و مزایای الگوی پیشرفت رهبری پرداخته شده است.
