به گزارش «رساگفت»: چهل و یکمین نشست عصر اندیش با موضوع آسیب‌شناسی پایداری مسائل در کشور با حضور محمدامین عبدالرحیمی از پژوهشگران بنیاد فرهنگی اجتماعی خاتم‌الاوصیاء (عج) برگزار شد. وی در این ارائه به بررسی ابعاد مختلف حکمرانی مردمی پرداخت که در ادامه، گزارشی از نکات مطرح شده در نشست را بررسی می‌کنیم.
به عنوان مقدمه، در وضعیت کنونی کشور، شاهد وجود مسائلی از جمله تورم دو رقمی ۷۰ ساله، بیکاری مزمن و مستمر، فقر و حاشیه‌نشینی، وجود 150 هزار روستای خالی از سکنه (بعد از انقلاب) و چالش‌های اجتماعی متعدد هستیم. این در حالیست که با وجود تغییر حکومت، وقوع انقلاب اسلامی، تغییر دولت‌های مختلف از احزاب سیاسی متنوع، نمایندگان مجلس با طیف فکری متضاد، همچنان برخی از مسائل به صورت ریشه‌ای باقی مانده است. هر گروه از جامعه بنا به زاویه نگاه خود، علتی را برای ریشه مشکلات در نظر می‌گیرد. تحریم، نبود ارتباط صنعت و دانشگاه، نداشتن مدیر، ضعف قانونی، ضعف در نظارت و مواردی نظیر این، در بین عوام و خواص مطرح می‌شود.
اما یکی از زوایای بنیادینی که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، نوع حکمرانی و مدل مواجهه برای حل مسائل جامعه است. علیرغم اتفاقات مثبتی که در دهه‌ی اول انقلاب رخ داد، در یک بازه تاریخی به دلایل مختلف، جامعه به سمت حل مسائل با رویکرد متمرکز و از طریق نهادهای بروکرات دولتی و عمومی سوق داده شده است.
یکی از دلایل این رخداد را در تمرکز قدرت، ثروت (وجود منابع طبیعی نظیر نفت و …) و اعمال اراده از سوی حاکمیت و پذیرش این موضوع در افکار عمومی است. به بیان دیگر، بسیاری از آحاد مردم، مسئولیت حل مسائل را متوجه دولت نموده است. حال آنکه این تنها بخشی از مساله بوده و نافی مسئولیت مردم در قبال زندگی خود نیست. چالش دوم که در این ارائه به آن پرداخته می‌شود، نحوه شناسایی ریشه‌ای مساله و حل آن از طریق خِرَد جمعی است.
در این باب مثال‌های بی‌شماری میتوان ذکر نمود. از خود پدیده انقلاب اسلامی، تصویب قانون اساسی و مواردی نظیر آن که در ادامه تشریح می‌شود. به طور مثال، یکی از مواردی که در ذهنیت عموم، وظیفه دولت بوده و نمی‌توان آن را به غیر تفویض کرد، مساله امنیت است. امام خمینی (ره) در یک سخنرانی در اوایل انقلاب، خطاب به مردم، اینگونه می‌فرمایند: “شهربانی نمی‌تواند امنیت شما را تامین کند، هر خانه مسئولیت مراقبت از ۶ خانه همسایه (سه خانه از هر طرف) را بر عهده گیرد، اینگونه ۶ خانه، منزل شما را مراقبت می‌کند. همین ابتکار موجب می‌شود دربازه زمانی چند هفته، چندین خانه تیمی منافقین توسط مردم، شناسایی شود و امنیت عمومی نیز بدون هزینه برقرار گردد. در بحث جهاد سازندگی و پشتیبانی‌های دوران جنگ، نهضت سوادآموزی، واکسیناسیون و غیره میتوان ظرفیت عظیم مردمی‌سازی را دریافت.
از بُعد تاریخ اسلام نیز به مثالی از حکومت حضرت امیر(ع) میتوان اشاره کرد. در زمان خلیفه دوم حدود 10 پادگان نظامی تاسیس می‌شود. اما در زمان حکومت حضرت امیر(ع)، ایشان اقدام به تعطیلی ۴ پادگان می‌نمایند؛ علی رغم اینکه بیش از دو سال از ۴ سال حکومتشان در جنگ‌های متعدد سپری می‌شود. فهم این موضوع را بایستی در نامه‌های حضرت امیر (ع) و معاویه جستجو کرد. زمانی که معاویه ایشان را به نداشتن سیاست متهم می‌کند، حضرت در جواب می‌فرمایند: “جبار نبودن به معنی بی‌‌سیاستی نیست”. به عبارتی امیرالمومنین (ع) امکانات را در اختیار مردم قرار داده و از آنها در زمان جنگ مطالبه می‌کند. در صورتی که فهم عمومی برای پیروی از امام (ع) شکل گرفته باشد، ظرفیت عظیم مردم، فعال می‌شود. در غیر این صورت، خود مردم متضرر خواهند شد.
مثال دیگر مدل حکمرانی مردمی، شکل‌گیری جنبش مردمی سوریه و حشدالشعبی عراق است. در زمان حمله داعش به سوریه، در ابتدا ارتش سوریه هرگونه آموزش نظامی به عامه مردم را نمی‌پذیرد. شهید همدانی یک جمع ۲۰۰۰ نفره از مردم غیرنظامی را در دمشق مسلح کرده و آموزش می‌دهند. زمانی که داعش در پشت کاخ بشار اسد رسیده و او از همه جا ناامید است، این گروه وارد عمل شد و قائله خاتمه می‌یابد. این اتفاق، نقطه عطفی در اعتماد ارتش سوریه و شکل‌گیری این نیروی مردمی در سوریه داشت.
برای اجرایی شدن این راهکار، ابتدا بایستی نهادهای اجتماعی موجود، در حد توان، شروع به فعالیت نمایند و به تدریج، بار مسئولیت دستگاه‌ها به این نهادها تفویض شده و در درازمدت، میتوان امیدوار بود توانمندسازی حاکمیت و توان انجام مسئولیت در نهاد اجتماعی، موجب حل شبکه‌ای از مسائل ریشه‌ای گردد.
دانشگاه توسعه اجتماعی رسالت با هدف گفتمان‌سازی و هم‌اندیشی پیرامون شناسایی راهکارهای مبتنی بر خرد و همراهی جمعی در مسائل اجتماعی، اقدام به برگزاری نشست‌های عصراندیش می‌نماید.
