راهبران اجتماعی

مقدمه

هنگامی‌ که موفقیت‌‏های مردمی ‌را در هر جامعه‌‎ای مرور می‏کنیم، در بین آنها، افرادی را می‏بینیم که نقشی پررنگ‌تر در به ثمر نشستن این فعالیت‎ها داشته‌اند. این افراد، فعالانی اجتماعی هستند که با انگیزه درونی و کاملاً خودجوش در اجتماع فعالیت می‌کنند؛ دغدغه اصلی آنها حل مسائل جامعه است؛ سعی می‎کنند از ظرفیت افراد جامعه برای حل این مسائل استفاده کنند و همیشه جلودار این حرکت‌‎‌ها هستند.

در الگوی تعالی اجتماعی رسالت، این افراد با عنوان «راهبران اجتماعی» شناخته می‌شوند و به‏‌عنوان پرچمدار و دغدغه‌‎مند اجتماعی، نقشی جدی را در شکل‌‎گیری جمع‎‌های مردمی ‌تحت عنوان «کانون‎‌های همیاری اجتماعی» و نیز بسیج اعضای این کانون‎‌ها در انجام فعالیت‌‎های مختلف در جامعه، به‏‌طور کاملا داوطلبانه و خودجوش ایفا می‎کنند.

به‎‌بیانی دیگر، راهبران اجتماعی، یک از ارکان مهم نهاد مردمی ‌رسالت هستند که در مسیر رسیدن به سبک بهتر کاروزندگی، نقش بسزایی ایفا می‌کنند. راهبران اجتماعی به عنوان پیشرو و امام، ظرفیت یک اجتماع را هدایت کرده و از همه زیرساخت‌هایی که الگوی تعالی اجتماعی رسالت در اختیارشان قرار داده است، برای توسعه منطقه خود بهره می‌برند.

نقش راهبران اجتماعی در الگوی تعالی اجتماعی رسالت به‎‏‌قدری کلیدی است که می‏توان گفت بدون وجود آنها، اهداف الگوی تعالی اجتماعی رسالت (نظیر ارتقای همیاری اجتماعی، فرهنگ قرض‌‎الحسنه و کارآفرینی اجتماعی)، چندان قابلیت همگانی شدن، پایدار شدن و استمرار در جامعه ندارد.

ویژگی‎های راهبر اجتماعی

راهبران اجتماعی در الگوی تعالی اجتماعی رسالت، ویژگی‏‌های بارزی دارند که در اینجا اهم آنها را مرور می‎کنیم:

«راهبران اجتماعی» بانیان و پرچم‌دار شکل‌گیری کانون‌های همیاری اجتماعی هستند و سعی می‌کنند از ظرفیت مردم برای حل مسائل خودشان استفاده کنند. اعضای «کانون‎‌های همیاری اجتماعی» با جلوداری راهبران اجتماعی، گردهم می‎‌آیند و سعی بر این دارند که اقداماتی جمعی برای بهبود کاروزندگی اعضای جامعه خود انجام ‎دهند.
ممکن است در جامعه، تعداد زیادی فعال اجتماعی وجود داشته باشد، اما از بین آنها، فقط تعدادی راهبر اجتماعی هستند. این افراد، علاوه بر دغدغه اجتماعی، مسائل مختلف جامعه خود را به‎‌خوبی می‎شناسند و ثانیاً این قابلیت را دارند که جمع‎‌های مردمی ‌را حول این مسائل بسیج نموده و ثالثاً می‎توانند همه ظرفیت‌های اقتصادی-اجتماعی موجود در جامعه را برای به ثمر نشستن این اتفاق، بکار بگیرند.
راهبران اجتماعی، یک تخصص ندارند، بلکه مساله‌محور حرکت می‌کنند. با توجه به مساله اجتماعی، یک روز مساله اجتماعی، دفاع است، روز دیگر آب است، یک روز سواد است، یک وقتی مساله اجتماعی، یک پل بود، یک روز مسجد است، روز دیگر، اشتغال است. لذا راهبران اجتماعی، همزمان به ابعاد مختلف جامعه توجه دارند.
راهبران اجتماعی، منصوب‌شدنی نیستند، بلکه از قبل در هر جامعه‌‎ای وجود دارند و در این میان، الگوی تعالی اجتماعی رسالت، آنها را مجهز به ابزارها و سامانه‌هایی می‎کند تا بهتر بتوانند در جامعه، نقش‎‌آفرینی کنند.
راهبری اجتماعی، یک جایگاه سازمانی یا اداری نیست، بلکه کاملاً امری داوطلبانه و برخواسته از اعتقادات و باورهای درونی افراد است. لذا این افراد، برای نقش آفرینی در جامعه، با انگیزه‌های اجتماعی خود فعالیت می‎کنند و چشم‌ داشت هیچگونه پاداشی از افراد یا سازمان‎‌ها ندارند.
باتوجه به اینکه کانون‎‌های همیاری اجتماعی، محدودیت جغرافیایی خاصی ندارند و اعضای آن می‌توانند از مناطق مختلف باشند، فعالیت راهبران اجتماعی نیز بالتبع، محدود به جغرافیا نیست و می‎‌تواند اعضایی را از مناطق مختلف کشور و دنیا دربرگیرد.

انواع نقش‌آفرینی راهبر اجتماعی

راهبر اجتماعی، یک فعال اجتماعی است و این راهبری، دامنه فعالیت گسترده‌‎ای را دربرمی‎‌گیرد. یک راهبر اجتماعی ممکن است صرفاً راهبری اعضای یک هسته کارآفرینی اجتماعی یا هسته اعتماد اجتماعی را ایفا کند (راهبر هسته)؛ ممکن است یک کانون همیاری، همیاری اجتماعی را شکل دهد و آن را راهبری نماید (راهبر کانون)؛ ممکن است نقش راهبری‎‌اش فراتر از یک کانون بوده و پرچم‌دار چند کانون همیاری اجتماعی باشد؛ حتی ممکن است دغدغه‌اش یک روستا یا یک محل یا شهر را هم دربرگیرد. برخی نیز آنچنان دغدغه اجتماعی پررنگی دارند که به منطقه خود راضی نمی‌‎شوند و مسائل اجتماعی روستاها یا شهرهای اطراف را نیز دنبال می‏کنند.

راهبر اجتماعی در همه موارد فوق، باتوجه به اشرافی که بر ابعاد مختلف الگوی تعالی اجتماعی رسالت دارد و از طرفی باتوجه به شناختی که از مسائل و دغدغه‎‌های اعضای کانون‌‎های همیاری اجتماعی حاصل کرده است، اعضا را حول این مسائل، رهبری و بسیج می‌کند و از ظرفیت انواع سامانه‎‌های «اِم‎ رسالت» نیز برای تسهیل این اقدامات، بهره می‌‏برد. در ضمن، راهبر اجتماعی با توجه به ارتباطاتی که با رهیاران و سازمان‎های رهیاری دارد، در تسهیل امورات اعضا در رابطه با انواع سامانه‎‌ها، آنها را همراهی می‎کند و مشاوره‌‎های لازم را می‎‌دهد. البته در کنار راهبر اجتماعی، راهبران و همیاران کانون‎‌ها نیز فعالیت دارند و هر کدام سعی می‌‎کنند گوشه‎‌ای از کار را بگیرند تا امورات اعضا به بهترین شکل، پیش برود.

نمونه‌هایی از راهبران اجتماعی

آقای فتوحی؛ روستای چاهوک شهرستان تفت

روستای چاهوک، واقع در شهرستان تفتِ استان یزد، روستایی با قدمت دیرینه است که مفهوم همیاری اجتماعی در آن پررنگ است. مردمان این روستا هر کجا که نیاز بوده است، پای به میدان گذاشته‌اند و هر کس به اندازه توانش در آبادانی روستا سهیم شده است. در این میان، آقای فتوحی به عنوان راهبر اجتماعی در این منطقه فعالیت چشمیگری جهت راهبری اقدامات اهالی روستا داشته است. از جمله اتفاقاتی که رقم خورده چنین است:

آقای فتوحی یک کانون همیاری اجتماعی با 250 عضو در روستا شکل داد و چند حامی ‌هم برای حمایت از کانون، شناسایی کرد. سه اولویت اصلی پرداخت وام به اعضای کانون، عبارت بود از اشتغال، ازدواج و مسائل ضروری مردم. این اتفاق باعث شد که هروقت، برای یک عضو مسأله‌‎ای پیش می‌‏‎آمد، آقای فتوحی با استفاده از اعتبارهایی که اعضای کانون و حامیان در بانک قرض‌الحسنه رسالت داشتند، وامی ‌را برای آن عضو فراهم می‏کردند تا مسأله، حل شود.
آقای فتوحی برای ارتقای همیاری مردم، ساختارهایی اجتماعی (با عنوان کمیسیون) حول موضوعات مختلف همچون ورزش، زنان، عمرانی، اجتماعی شکل داده که اهالی روستا در موضوعات مختلف روستا تصمیم‎‌گیری و اقدامات جمعی انجام می‌‎دهند.
آقای فتوحی برای جلوگیری از مهاجرت اهالی روستا، به فکر اشتغال‎‌زایی می‌‎افتد تا نهایتاً منجر به مهاجرت معکوس شود. این اتفاق منجر به شکل‎‌گیری چندین کاروکسب خردوخانگی در رشته‌هایی همچون لبنیات، گردشگری، دام و طیور، قالی‌بافی و پوشاک شده که نه‌ تنها نیاز روستا به این محصولات را برطرف کرده بلکه موجبات عرضه به گردشگران را نیز فراهم آورده است.
یکی از نوآوری‌های آقای فتوحی و همراهانش برای احیای هویت بومی ‌و نیز رونق گردشگری روستا، برگزاری سالیانه جشنواره بومی ‌«25 بهمن» یا «اسفند ملتی» است که طی آن، مردم وابسته به روستا از سراسر کشور و نیز جمعی از گردشگران، حضور پیدا می‎‌کنند و مراسمات فرهنگی متنوعی اجرا می‌‏گردد و در ضمن، محصولات و صنایع دستی روستا به میهمانان عرضه می‌‏شود. این رویداد، به ثبت ملی رسیده است.
سایر اقداماتی که برای توسعه روستا انجام شده است عبارتند از تجهیز مدارس، تأسیس خانه ورزش، تأسیس سیل‎‌بند و دیوار ساحلی، تعریض بافت مسکونی روستایی برای اصلاح بلوار اصلی روستا، احیای قنوات، برگزاری مراسم پیاده‌‎روی خانوادگی و اعزام زیارت‏ اولی‎‌ها به مشهد مقدس.

آقای عِشقان مَلِک؛ محله محمودآباد (مردآباد) شهر یزد

همدلی و همیاری در یک محله، یکی از کلیدهای پیشرفت در هر منطقه است که اهالی محله محمود آباد (مردآباد) یزد به‌خوبی از این کلید بهره برده‌اند و اتفاقات زیبا و دلنشینی را رقم زده‌اند. اهالی این محله با راهبری اجتماعی آقای عشقان ملک و با بهره‎‌گیری از ظرفیت الگوی تعالی اجتماعی رسالت توانسته‌اند در حوزه ‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، فعالیت‌های چشم‌گیری را صورت داده و معنای واقعی یک محله را با اقدامات عملی و راهبردی خود به تصویر بکشند. از جمله اتفاقات شیرینی که در این محله رقم خورده چنین است:

حدود 4 سال پیش، از بین اهالی محله 7 هزار نفری محله مردآباد، یک کانون همیاری اجتماعی با محوریت آقای عشقان ملک شکل گرفت که تاکنون 3300 عضو دارد.
نکته جالب در این کانون این است که تنها 30 درصد اعضای کانون، از اهالی محل هستند و مابقی از محله‎‌های اطراف و حتی شهرهای اطراف می‌‎باشند. این نشان می‏دهد آقای عشقان ملک تنها به محله خود بسنده نکرده و تلاش کرده است این فرهنگ همیاری و همدلی را به فراتر از محله خود گسترش دهد.
در ضمن، آقای عشقان ملک سعی نموده است تا از ظرفیت شرکت‎‌‌های خصوصی و خیرین به‏‌عنوان حامیان اعتباری این کانون بهره ببرد. با این اتفاق، این شرکت‎ها اعتبار حساب پس‌انداز خود در بانک قرض‌‎الحسنه رسالت را در اختیار راهبر و همیار کانون قرار می‎دهند تا صرف نیازها و پروژه‎‌های توسعه‌‏ای محله شود.
از اعتبارات قرض‌الحسنه‌‎ای که با همیاری اعضای کانون و حامیان مهیا شده است، تاکنون 3هزار عضو، وام قرض‌‎الحسنه در موضوعات مختلف (معیشت، ازدواج، فرزندآوری، کاروکسب‎‌های خانگی) دریافت کرده‌‎اند.
از جمله اقدامات شایان ذکر کانون برای کاهش آسیب جرایم اجتماعی در محل، تأسیس مجتمع ورزشی و تشکیل تیم فوتبال ساحلی در سطح لیگ برتر، برگزاری دوره‌‎های فرهنگی مدارس، نوسازی خانه بهداشت و حمایت از جوانان و خانواده‌‎ها در کاروکسب‎‌های خانگی می‌‎باشد.
این اتفاقات که منجر به همبستگی بیشتر اهالی محل شده، کاهش چشم‌گیری در میزان جرم و جنایت به همراه داشته است؛ به‌‎طوری که در دو سال اخیر، فقط 7 پرونده قضایی تشکیل گردیده است. این آمار در مقایسه با محله‌‎های مجاور، بسیار قابل تأمل است.
در حال حاضر، این محله، به محله‎‌ی نمونه در استان یزد در زمینه‎‌های فرهنگی، اجتماعی و ورزشی تبدیل شده و منجر به الگوگیری سایر محله‌‎ها از آن گشته است. به‏‌طور مثال، مردم محله امام شهر یزد به دنبال این هستند که همین مدل را برای تعالی منطقه خود بکار گیرند و آقای عشقان ملک در حال انتقال تجارب به اهالی این محل می‎‌باشد.

آقای خوش‎بین؛ روستای شیخ محله، شهرستان صومعه سرا، استان گیلان

موسی خوش‌بین، یک فعال اجتماعی است که در کنار کشاورزی و دامداری در روستای شیخ محله، در تلاش است تا مسائل و مشکلات اعضای محل را با همدلی و همراهی خود مردم حل کند. «حاج موسی» اعتقاد راسخی به فرهنگ قرض‌‎الحسنه دارد و هرجا و هرزمان به دنبال ترویج این فرهنگ در بین مردم بوده و از ظرفیت کانون همیاری اجتماعی «ولایت مهدی» برای حل مشکلات مردم، بهره می‏‌برد. از جمله اقداماتی که در توسط اعضای کانون رقم خورده، چنین است:

حاج موسی از ظرفیت حامیان کانون و نیز همیاری اعضای کانون برای تأمین اعتبار وام قرض‌‎الحسنه برای اعضا در موضوعات مختلف (نظیر خرید منزل، توسعه کاروکسب‎‌های خرد، تجهیز زمین ورزشی و …) بهره برده است.
موسی خوش‏بین علاوه بر تسهیل اعطای وام قرض‌‎الحسنه، تلاش کرده است تا هرجایی که امکان خدمات اقساطی به مردم وجود دارد، آن را ایجاد کند. به‎‌عنوان مثال، باتوجه به پرهزینه‌بودن خدمت دندانپزشکی، با یک دندانپزشک، هماهنگ کرده است تا هزینه‎‌های آن، به‎‌صورت اقساط یکساله ارائه شود.
فعالیت‎های حاج موسی در ترویج امر قرض‌‎الحسنه، به ‏قدری چشمگیر و گسترده است که اهالی شهرستان صومعه‌‎سرا، بانک قرض‌الحسنه رسالت را با عنوان «موسی بانک» و کارت رسالت را با عنوان «موسی کارت» می‎‌شناسند و به‌کاربردن این عنوان از زبان اهالی منطقه با لبخند همراه است و این لبخند هم، حال حاج موسی را خوب می‌کند.
موسی اعتقاد دارد که باید مردم، کانون‎‌های مختص خودشان را شکل بدهند که در همین راستا تاکنون 20 کانون همیاری اجتماعی در روستاها و شهرهای مختلف، شکل گرفته است. هریک از این کانون‎ها، راهبران و همیاران خودشان را دارند و موسی تمام تلاشش را به کار برده است تا این افراد، تسلط کافی به سامانه‎‌های اِم‎ رسالت داشته باشند و خودشان بتوانند امورات اعضایشان را به ‎پیش ببرند.

بی‌‏بی ماه؛ فولادشهر استان اصفهان

بی‌‎بی ماه بهرام‌‎زاده، یک دغدغه‌‎مند اجتماعی است که سال‌ها عمرش را وقف حل معضلات اجتماعی، بخصوص اعتیاد و بیکاری زنان سرپرست خانوار در فولادشهر اصفهان نموده است. ایشان در سال 1397 با الگوی تعالی اجتماعی رسالت آشنا می‌‏شود و کانون همیاری اجتماعی «میثاق بانوان فولادشهر» را شکل می‌‏دهد تا بتواند با استفاده از ظرفیت سامانه‌‎های اِم ‏رسالت و نیز همیاری خود اعضا، مسائل آنها را حل کند. از جمله اتفاقاتی که برای اعضای این کانون رخ داده چنین است:

بی‌‎بی ماه علاوه بر گردآوری اعتبارات قرض‌الحسنه‌‎ای که اعضای کانون در اختیارش می‎‌گذاشتند، با شناسایی حامیانی نظیر مجتمع فولاد مبارکه اصفهان، شهرداری، سازمان بهزیستی و کمیته امداد، زمینه اعطای وام به اعضای کانون را تسهیل کرد.
ایشان با تأسیس کمپ ترک اعتیاد، تعداد زیادی از بانوانی که در دام اعتیاد گرفتار شده بودند را به دامن اجتماع بازگرداند و حتی برای آنها، زمینه‎ کاروکسب خانگی را با اعطای وام از اعتبارات قرض‌‎الحسنه اعضای کانون فراهم کرد.
بی‎‌بی ماه با توجه به تخصصی که در رشته پوشاک دارد، در تجهیز و آموزش بانوانی که تازه شروع به کار کرده‎‌اند، با آنها همراه است. وی همیشه در تلاش است در طول سال به آنها سرکشی کند تا اگر مشکلاتی در فرایند کار وجود داشت، آنها را یاری نماید.
ایشان تاکنون موفق شده است با پادرمیانی و مشاوره با خانواده‌‎های در حال فروپاشی، از وقوع بیش از 500 مورد طلاق حتمی ‌جلوگیری کند.
دغدغه بی‌بی ماه در مورد خانواده زندانیان، ایشان و همراهانش را ترغیب کرد تا با استفاده از اعتبار قرض‌الحسنه، فقط در سال 1401، زمینه آزادی 23 زندانی مالی (با مبلغی در حدود 8 میلیارد تومان) را فراهم کند.
بی‎‌بی ماه در زمینه‎‌های فرهنگی خانواده‎‌های اعضا نیز فعال است و تاکنون موفق شده است تعداد 3300 زیارت اولی را با کمک حامیان کانون، به بارگاه مقدس امام رضا (ع) اعزام کند.
بی‎‌بی ماه و همراهانش در بحران‎‌هایی نظیر سیل و زلزله و کرونا هم فعالیت چشمگیری داشته‌‏اند و در این زمینه نیز تاکنون حدود 6هزار سبد حمایتی را به اقشار هدف رسانده‌‎اند.