به گزارش «رساگفت»: کم نیستند گره‌هایی که به دست مردم باز می‌شوند، گره‌هایی که گویا مسئولان، رمقی برای بازکردن آن ندارند یا به انحاء مختلف، از بازکردن آن سرباز می‌زنند. اینجا است که باید بگوییم فعالان اجتماعی یا همان معتمدان محلی، گره‌گشا خواهند بود. فعالان یا همان معتمدان هر محله‌ای، نقش مهمی در شناسایی آسیب‌ها، بسترها و ایجاد هم‌افزایی برای حل آن مسائل دارند. از این رو نباید از نقش مهم آنها غافل بود، با این حال، باید درصدد باشیم تا بتوانیم این افراد و گروه‌های کوچک محلی را شناسایی کنیم. این گروه‌ها و فعالان محله‌ای، مصداق بارز همان نوآوری‌های اجتماعی هستند، اما در قاب محله …
امروز مسأله‌ای مهم را مورد مناقشه قرار خواهیم داد؛ موضوعی که شاید این روزها به واسطه مشکلات حادث شده در جامعه، بیشتر دیده شده است. هم‌افزایی، همدلی و همراهی برای آبادانی یکجا، شادکردن دل برخی‌ها و حرکت برای آینده، اینها همان مصادیق نوآوری اجتماعی هستند. در این گفت‌وگوی تفصیلی، قرار است با حسین عنبرستانی، کارشناس توسعه اجتماعی، محور نوآوری‌های اجتماعی و نقش آن در ارتقاء کمی و کیفی سطح جامعه و نحوه برخورد با مشکلات را بررسی کنیم:
نباید برای تعریف بحث نوآوری‌های اجتماعی، به واژه‌های ترجمه نگاه کنیم. باید کسی یا کسانی باشند که تعریفی بومی از این موضوع را در کشور ارائه کنند، هر چند در تضاد با همدیگر تا در تضارب آراء، یک تعریف درستی برای این واژه نهادینه شود. این منجر به نظریه‌پردازی در این حوزه و کارکرد بومی نوآوری اجتماعی خواهد شد.
اگر بخواهیم بسیار ساده به موضوع نوآوری‌های اجتماعی بپردازیم، نوآوری، یک حرکت نو و اجتماعی است. بنده معتقدم موضوعی، نوآوری اجتماعی تلقی می‌شود که به طور همزمان، دارای مسأله و ساز و کار اجتماعی باشد. فرض کنیم قرار است خودرویی بسازیم که با آن مصرف سوخت در کشور، کاهش یابد. درواقع این یک مسأله اجتماعی است، اما ساز و کار آن، اجتماعی نیست.
در بُعد دیگری از تعریف نوآوری‌های اجتماعی، باید مخاطب و مسأله آن، اجتماعی باشد. مخاطب باید اجتماع مردم باشد تا جمع مردم در حرکتی دخیل باشند و همیاری اجتماعی شکل بگیرد.
همه با هم برای ازدواج جوانان فارس: اساساً نوآوری اجتماعی چه اهمیتی در زندگی مردم دارد؟ این نقش در گذشته چگونه ایفا شده است؟با چنین نگاهی که پیش‌تر ذکر شده است، می‌گویم مسائل بسیاری در کشور وجود دارد که هم خود مسأله و هم ساز و کار لازم برای حل آن، اجتماعی است و نوآوری اجتماعی برای حل آنها، به کار می‌آید. ما در فرهنگ، اقتصاد، حکمرانی و … با مصادیق متعدد این موضوع مواجه هستیم و خلأهایی وجود دارد و نوآوری‌های اجتماعی به شدت کاربردی است و باید به آن توجه شود.
در باب مسأله ازدواج جوانان، به عنوان مثال، در گذشته یک ساز و کار سنتی وجود داشته است که تمامی مشکلات جوانان را حل می‌کرد؛ اما امروز اگر ساختاری پیدا شود که با گرد هم آوردن مردم، شرایط مناسب برای ازدواج جوانان را فراهم کند، این یک حرکتی جدید است و می‌توان ادعا کرد که یک ساختار نوآورانه است.
در حوزه نوآوری اجتماعی باید حاکمیت به جای ایجاد، پیدا کند و ما باید ما تلاش کنیم تا از منظر حاکمیت، این افراد، شناسایی شوند، حاکمیت، راه آنها را باز کند و بگوید که راه شما را باز و موانع را حل برطرف می‌نماییم.
شما زمان جنگ را در نظر بگیرید، مرسوم، آن بود که ارتش، جلوی دشمنان متخاصم را بگیرد؛ اما دیدیم حضرت امام (ره) فرمان دادند تا مردم، پای کار بیایند و پس از آن بود که سپاه و بسیج تشکیل شد. این را می‌توان یک ساز و کار اجتماعی تلقی کرد، این نگاه در کشور توانسته است راهگشا باشد. نهادهای مردمی می‌توانند راهگشای مشکلات مردم باشند فارس: نوآوری‌ها تا چه میزان می‌تواند مسائل اقتصادی را حل کند و قالب‌های پیش رو چگونه می‌توانند باشند؟رهبر معظم انقلاب، سخنرانی مفصلی با دانشجویان، پس از بیانیه گام دوم داشتند. بحث ایشان این بود که برای تحقق بیانیه گام دوم، نیاز به حرکت جهادی دانشجویان و گروه‌های مردمی است. ایشان برای اینکه حرکت عمومی شکل بگیرد ۴ موضوع شناخت صحنه، جهت‌گیری مشخص، عامل امیدبخش و بحث راهکارها را مطرح کردند.
بحث چهارم این است که این حرکت عمومی نیاز به راهکارهایی دارد و در این باره، رهبری، بحث حلقه‌های میانی را مطرح می‌کنند. حلقه‌های میانی از مردم شکل می‌گیرد و برنامه‌ریزی و ارائه راهکار مسائل و اجرا بر عهده آنهاست. با این زوایه نگاه می‌توانیم بگوییم اقتصاد بر عهده مردم است.
در بخش اقتصادی نیز از اشتغال تا تنظیم بازار، مدل دولتی آن واردات و اختصاص ارز است، اما در کارهای مردمی، حلقه‌های میانی، نقش حاکمیت را درک می‌کنند و به زبان مردم می‌نویسند.
بنده معتقدم اگر نهادهای مردمی شکل بگیرد و این نهادهای مردمی، نقش حلقه میانی را ایفا نمایند و در حوزه‌های مختلف، در مردمی کردن اقتصاد کشور، نقش مهمی را داشته باشند، باعث می‌شود با ثبات بیشتری همراه گردند. این، نیازمند هزینه بسیار نیست؛ کما اینکه ما در ماجرای اربعین، در هر سال، آن را تجربه می‌کنیم و می‌بینیم خیل عظیمی از جمعیت با مدیریت مردمی در آنجا گرد هم می‌آیند، همه با هزینه‌های مردمی. نقش راهبران اجتماعی در بلایای طبیعی، ستودنی است فارس: می‌توان نوآوری را مسئولیت اجتماعی خطاب کنیم؟ مسئولیت اجتماعی، اغلب در جامعه ما به این معنا است که یک بنگاه، مشغول به فعالیتی است و بخشی از درآمد آن را به مدرسه‌سازی و …اختصاص می‌دهد؛ اما آنجایی که مردم با نگاه مسئولانه به موضوعات نگاه می‌کنند، مهم است. در بحث زلزله، سیل و … ما بسیار دیده‌ایم که آنجا مردم، مسئولانه وارد صحنه شدند، کمک نمودند و مشکلات را حل کردند. برخی کاراکترها که من آنها را راهبران اجتماعی می‌دانم، در سیل، زلزله، اشتغال، مسائل محلی، ازدواج و امثالهم به کمک مردم می‌آیند و حرکت‌هایی را ایجاد می‌کنند. اینها نقش بزرگی دارند و نباید این نقش و جایگاه آنها را فراموش کرد. راهبران اجتماعی، افرادی خودخوانده نیستند فارس: راهبران اجتماعی افراد خودخوانده‌اند یا معتمدان محلی؟راهبران اجتماعی، نه افرادی خود خوانده‌اند و نه انتصاب یافته. این افراد، کسانی هستند که یک جمع را هدایت و رهبری و دیگران در زندگی از آنها تبعیت می‌کنند. برای انتخاب این افراد، این گونه نیست که ما در یک جمع، رای‌گیری کنیم و افرادی را انتخاب نماییم؛ بلکه آنها این نقش را در جامعه، براساس سبک زندگی و راهبری‌ها و هدایت‌هایش به تدریج و به صورت کاملا طبیعی پیدا کرده‌اند و این طور نیست که او دستور بدهد، بلکه هم‌افزایی را به دنبال دارد.
فارس: گویا شما در کانون‌های همیاری اجتماعی، فعالیت‌هایی دارید، چگونه و این فعالیت‌ها در چه قالبی هستند؟انجمن حامیان فرهنگ قرضالحسنه و کارآفرینی اجتماعی در تهران، انجمنی است که ما در آن فعالیت می‌کنیم و در استان‌های کشور، دفتر هم داریم. در آن، کانون‌های همیاری اجتماعی شکل می‌گیرد، آنجا راهبران اجتماعی، کانون‌ها را شکل می‌دهند و مردم در آن کانون‌های همیاری اجتماعی، عضو می‌شوند.
ما می‌گوییم اینها باید همیاری اجتماعی داشته باشند، اعتماد و کارآفرینی اجتماعی را دارا باشند، اینها در همیاری اجتماعی است. تا چه زمانی باید بایستیم که کسانی بیایند برای ما کاری کنند؟! مردم، پتانسیل خوبی دارند. در سابقه دینی و ملی ما همیاری اجتماعی وجود دارد و برای این ساز و کار، باید کانون همیاری اجتماعی تشکیل شود و آن راهبر اجتماعی منجر به تشکیل این کانون می‌شود.
در اعتماد اجتماعی، بحثی وجود دارد که جامعه مدرن ما را به این سمت می‌برد که شناخت‌ها فاقد ارزش شود و به آن تکیه نشود، ولی در فضای اعتماد اجتماعی، به این صورت است که مثلا اگر خریدی می‌خواهید انجام دهید، تماما با اشکالات و مزایای آن گفته می‌شود. این موجب اعتماد اجتماعی می‌شود.
امروز در کانون‌های همیاری اجتماعی، حدود ۵ میلیون نفر عضو هستند، اما از آنجایی که چند ماه است که شروع کردیم و به آرامی حرکت می‌کنیم، حتما سرعت آن بالاتر خواهد رفت و پررنگ‌تر خواهد شد. در حال حاضر ۲۰ هزار نفر در این سامانه شناسه گرفته‌اند.
حمایت از مشاغل خانگی، حمایت از بنیان خانواده است فارس: کارآفرینی اجتماعی، چگونه باید باشد؟ چه نقشی در اقتصاد کشور دارد و آیا می‌توان به آن امیدی داشت؟در کارآفرینی اجتماعی، تولید باید در شهرها و روستاهای کوچک باشد و مصرف به شهرهای بزرگ بیاید. تولید و کارآفرینی مرسوم به این معناست که در یک سوله، ۲۰ چرخ خیاطی وجود داشته باشد و افراد کارگر، آنجا باشند، اما در کارآفرینی اجتماعی، افراد در کنار خانواده و به صورت خرد و خانگی، به اشتغال و تولید می‌پردازند. این موضوع منجر به افزایش بهره‌وری، سبک زندگی بهتر، در کنار خانواده بودن و … خواهد بود.
ما در این باب، در دوسال گذشته حدود ۵۰ هزار کار خرد و خانگی را ایجاد کرده‌ایم و توانسته‌ایم به آنها کمک کنیم. این ساز و کار مردمی است و مردم را تشویق می‌کنیم تا تولید و حمایت را انجام دهند. این بدان معنا نیست که تولید بی‌کیفیت ارائه کنند.
