به گزارش «رساگفت»: سومین همایش ملی قرض نیکو به همت صندوق امداد ولایت و دانشگاه امام صادق(ع) در اردیبهشت ماه 1402 در دو بخش صبح و بعد از ظهر، در محل سالن کنفرانس ساختمان مرکزی کمیته امداد امام خمینی(ره) برگزار شد. پنل سخنرانان خارجی همایش، ارائه‌ی مهمانانی از مالزی و آمریکا بود که بخش دوم گزارش این نشست در رساگفت نیز به بیان دیدگاه‌های این مهمانان اختصاص دارد. از مهمترین ارائه‌های این پنل، ارائه‌ی دکتر حلیمه یعقوب، عضو هیات مدیره بانک اسلامی مالزی بود.
خانم دکتر یعقوب با اشاره به ابزارهای رسیدن به اکوسیستم امتِ با تقوا گفت: قدرت اقتصادی، حکمرانی مطلوب و اجتهاد فعالانه در رابطه با مقاصد شریعت، سه جزء اصلی شکل‌گیری این اکوسیستم در امت اسلامی به شمار می‌رود. نوآوری‌ها در استفاده از صدقه، وقف و هبه به عنوان سه ابزار تامین مالی اسلامی، نقش مهمی در شکل‌گیری این اکوسیستم خواهد داشت.
یعقوب تصریح کرد: دولت‌های سراسر دنیا به صورت روزافزون، شمولیت مالی را یکی از اجزای اصلی توسعه اقتصادی برشمرده و اهداف جاه‌طلبانه‌ای برای تحقق این مهم به عنوان ابزاری اثرگذار در کاهش فقر، به کار می‌گیرند.
وی افزود: تامین مالی اسلامی از طریق تامین مالی خرد منطبق با شریعت در شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs) و تکافل‌های خرد که برای ارائه کمک‌های مالی به فقرا طراحی شده‌اند، در سال‌های اخیر دوباره رواج پیدا کرده و شمول مالی در میان جمعیت مسلمان افزایش یافته است. قراردادهای مشارکت در ریسک در انواع تامین مالی فوق استفاده خواهد شد، درحالی که ابزارهای بازتوزیعی مانند زکات، صدقه، قرضالحسنه و وقف، مکمل ابزارهای مشارکت در ریسک برای هدف قرار دادن بخش فقیر جامعه به منظور ارائه رویکردی جامع برای کاهش فقر و ایجاد اقتصاد سالم است.
از ویژگی‌های تأمین مالی خرد، گسترش کسب‌وکار است
عضو هیات مدیره بانک اسلامی مالزی ادامه داد: تامین مالی خرد (MF) یکی از محصولات نوآورانه در شمولیت مالی در اقتصاد توسعه است. جنبش تامین مالی خرد، چیزی جز انقلابی در امور مالی توسعه نیست. برای کشورهای در حال توسعه مانند مالزی، این دستاورد به عنوان یک پیشرفت در فلسفه و شیوه‌های ریشه‌کنی فقر، توانمندسازی اقتصادی و رشد فراگیر است. مشتریان معمولی تامین مالی خرد، افراد کم‌درآمدی هستند که به موسسات مالی رسمی، دسترسی ندارند. بنابراین، گرایشی در بین متفکران و دست‌اندرکاران توسعه وجود دارد که تأثیر موسسات مالی خرد را صرفاً از نظر پولی، یعنی ریشه‌کنی فقر درآمدی بسنجند. بسیاری از کارشناسان استدلال می‌کنند که جنبش تامین مالی خرد به کاهش فقر، بهبود سطح تحصیلات، و ایجاد یا گسترش میلیون‌ها کسب‌وکار کوچک کمک کرده است. از جمله ویژگی‌های تأمین مالی خرد، پرداخت وام‌های کوچک به گیرندگانی است که معمولاً کارآفرینان خرد و فقرا هستند. این وام به منظور پروژه‌های درآمدزایی جدید یا گسترش کسب‌وکار داده می‌شود.
وی تصریح کرد: اسلام، وام را به عنوان نوعی خدمات اجتماعی در میان ثروتمندان برای کمک به فقرا و کسانی که نیاز به کمک مالی دارند، مجاز می‌داند. شریعت، بین معاملات تجاری و خیرخواهانه، تمایز قائل می‌شود و چارچوب مفصلی برای هر دو نوع معامله ارائه می‌دهد که عاری بودن آنها از ربا و سایر ممنوعیت‌ها را تضمین می‌کند. بنابراین، برخی از فعالیت‌های مؤسسات مالی خرد، ممکن است حتی شامل ترتیبات و مقررات قراردادی نباشد و مستلزم چارچوب خیرخواهی به جای چارچوب ممنوعیت‌محور است. ظهور مؤسسات مالی اسلامی در دهه 1970 منجر به تأسیس مؤسسات مالی خرد اسلامی در چندین کشور مسلمان شد. بنابراین قرضالحسنه یکی از محصولات تامین مالی است که توسط موسسات مالی خرد ارائه می‌شود.
وام قرضالحسنه، براساس تعهد اجتماعی اعطا می‌شود
یعقوب درخصوص تعریف قرضالحسنه در فقه، گفت: قرضالحسنه، عقدی است که مال و تعهد را به شخص می‌دهد و آن دارایی‌ها و بدهی‌ها را به عنوان تبری و تقرب به خداوند برمی‌گرداند. در اصطلاح اقتصادی مدرن، قرض‌الحسن (قرضالحسنه) وامی است که صرفاً براساس تعهد اجتماعی اعطا می‌شود. در این صورت، وام‌گیرنده جز وام، ملزم به پس دادن چیزی نیست. بنابراین قرضالحسنه نوعی وام بلاعوض است که برای مدت معین و بدون نیاز به پرداخت سود و منفعت به نیازمندان داده می‌شود. گیرنده قرضالحسنه، فقط موظف به بازپرداخت اصل مبلغ وام است. قرضالحسنه، نمونه‌ای از ابزار منحصر به فرد ارائه شده توسط مؤسسات مالی اسلامی به دلیل عدم وجود بهره است. در چنین وام‌هایی، وام‌گیرنده فقط باید اصل وام را بازپرداخت کند، اگرچه برخی از علما به وام‌دهنده اجازه می‌دهند تا هزینه‌های اداری متحمل شده در پرداخت وام را نیز پوشش دهد. هزینه‌های خدمات، سود نیست، بلکه هزینه‌های واقعی در رابطه با مواردی مانند اجاره دفتر، حقوق، لوازم‌التحریر و غیره است. قوانین اسلامی به وام‌دهنده اجازه می‌دهد تا هزینه‌های عملیات را بیش از اصل وام، از وام‌گیرنده دریافت کند. با این حال، شرط مهمی که برای چنین هزینه‌هایی برای جلوگیری از معادل شدن آنها با بهره وجود دارد این است که کارمزد یا هزینه را نتوان متناسب با مبلغ یا مدت وام تعیین کرد.
خانم دکتر یعقوب در بخش جمع‌بندی صحبت‌های خود با اشاره به مبحث وقف پول تاکید کرد: اسلام این پتانسیل را دارد که طرح‌ها و ابزارهای مختلفی را ارائه دهد که می‌توان آنها را برای تأمین مالی خرد، به کار گرفت. در حال حاضر، به نظر می‌رسد توسعه موسسات زکات و شاید وقف پول و ادغام آن با تامین مالی خرد، به کارایی این ابزارها کمک کند.
اسلام، حامی ظرفیت‌سازی از طریق شرکت‌های خرد برای فقرزدایی است
سخنران بعدی این پنل، خانم دکتر مونزا، استاد دانشگاه ICEIF مالزی بود. وی با اشاره به کارکرد‌های قرضالحسنه در جامعه افزود: در دیدگاه اسلام، فقر فقط از بُعد مادی نیست، بلکه از بُعد اخلاقی و معنوی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. بنابراین هر راهبرد فقرزدایی باید در هر دو جنبه، تأمل کند. رویکرد مرسوم به فقر، اهمیت التزام اخلاقی، معنوی را رها کرده اما رویکرد اسلامی، توجه بیشتری به این جنبه دارد. اسلام از ظرفیت‌سازی از طریق شرکت‌های خرد برای توانمندسازی فقرا و رها شدن از فقر، حمایت می‌کند.
این استاد دانشگاه، در ادامه با ذکر دو مثال از نمونه‌های موفق قرضالحسنه در جهان اسلام تاکید کرد: البرکه یک مؤسسه اجتماع‌محور بود که در سال 1998 توسط برخی از اعضای جامعه مسلمانان که می‌خواستند با ربا مقابله کنند، تشکیل شد. این شرکت براساس قانون تعاون 2005 (اصلاح شده 2006) و در چارچوب قوانین و مقررات خود و با رعایت قوانین مالی اسلامی عمل می‌کند. در ABMCSL آنها قرضالحسنه را فراهم می‌کنند و در آن پنج درصد از سرمایه فقط برای اهداف پزشکی و آموزشی اختصاص می‌دهند.
وی تصریح کرد: بانک اسلامی اردن، دومین مثال معروف بانکداری قرضالحسنه در جهان اسلام به شمار می‌رود. این بانک، از ابتدا متعهد شده است که به شهروندان قرضالحسنه اعطا کند تا به آنها در رفع نیازهای اجتماعی خود، مانند درمان پزشکی، تحصیل و ازدواج، کمک کند. چهارصدوشش هزار شهروند از بدو تأسیس بانک تا پایان سال 1994 از قرض حسن، بهره‌مند شده‌اند که ارزش کل وام‌های مذکور به 236 میلیون دینار رسیده است. از جمله این وام‌ها می‌توان به وام‌هایی اشاره کرد که بانک با همکاری جمعیت خیریه العفاف به جوانان در شرف ازدواج اعطا کرد و ارزش کل وام‌های مذکور به حدود 5.1 میلیون دینار رسید که به 9227 ذینفع پرداخت شد. همچنین مواردی که طبق توافق بانک با انجمن معلمان اردن به معلمان اعطا شده است، به ارزش کل 3.9 میلیون دینار به 5988 ذینفع پرداخت شده است.
خانم مونزا ادامه داد: مثال دیگر در این حوزه، وام پیش‌پرداخت حقوقSAF در بانک ADCB است. این وام مالی، منطبق با شریعت بوده که می‌تواند به حساب جاری بانکداری شما متصل شود و براساس قرضالحسنه تشکیل شده است که در آن بدون توجه به مقدار SAF استفاده شده، کارمزد ثابت ماهیانه دریافت می‌شود.
استاد دانشگاه ICEIF مالزی در پایان با اشاره به نحوه‌ی محاسبه و نظارت هزینه‌های خدمات قرضالحسنه در مالزی افزود: از آنجا که طبق شریعت، صرفاً هزینه‌های مستقیم، بایستی به عنوان هزینه‌ی خدمات دریافت گردد، یک کمیته فقهی در مالزی بر نحوه‌ی محاسبه و دریافت این هزینه‌ها در بانک‌ها نظارت می‌کنند.
