به گزارش «رساگفت»: اولین گردهمایی متخصصین و نخبگان قرضالحسنه به همت اندیشکده اقتصاد ایران، دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع) در مهرماهِ سال 1402 برگزار شد. در این گردهمایی، فعالین قرضالحسنه از سراسر کشور حضور داشتند. مهمانان برنامه، دکتر مهدی صادقی شاهدانی، ریاست اندیشکده اقتصاد ایران، دکتر سید مجتبی امامی، معاون پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع)، حجت‌الاسلام و المسلمین دکترغلامرضا مصباحی مقدم، دکتر سید سعید شمسی‌نژاد، مدیرعامل بانک قرضالحسنه مهر ایران و مهندس امیرمنصور برقعی، ریاست بنیاد علوی بودند.
بانکداری قرضالحسنه، نگین فعالیت‌های بانکی در ایران
سخنران اول برنامه، آقای صادقی، ریاست اندیشکده اقتصاد ایران، ابتدا راجع به دفتر قرضالحسنه اندیشکده اقتصاد ایران صحبت کرد و گفت: در اندیشکده اقتصاد ایران، دفتری تحت عنوان دفتر بانکداری قرضالحسنه، پایه‌گذاری شده است. این پایه‌گذاری از این جهت است که بانکداری قرضالحسنه بعد از انقلاب، جایگاه خودش را در نظام بانکداری باز کرده است و یکی از نهادهایی که به‌عنوان نگین فعالیت‌های بانکداری جمهوری اسلامی شناخته می‌شود، بانکداری قرضالحسنه است.
ریاست دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع) در ادامه به وضعیت قرضالحسنه در ایران پرداخت و افزود: در حال حاضر سیستم بانکی ما به قرضالحسنه اهتمام دارد. دو بانک قرضالحسنه رسالت و مهر ایران در کنار صندوق‌های قرضالحسنه، مشغول به فعالیت می‌باشند. در ادامه، ریاست اندیشکده اقتصاد ایران به این موضوع اشاره کرد که هدف ما از این گردهمایی، برگزاری یک برنامه نمایشی نیست؛ چون فعالیت‌های قرضالحسنه در جریان است و نیازی به این گردهمایی‌ها ندارد. قرضالحسنه تاثیرات جدی اقتصادی و اجتماعی دارد. در حال حاضر، بیش از 6000 همت، نقدینگی موجود در کشور است. از این مقدار، یک پنجم از منابع می‌تواند وارد قرضالحسنه شود؛ البته درصورتی که شرایطی از جمله تجهیز منابع، ایجاد شود.
وی در پایان، این سوال را مطرح کرد که چرا از این مبلغ، آن حدی که نیاز است، به قرضالحسنه اختصاص پیدا نمی‌کند؟ رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع) ادامه داد: به دلیل این که صاحبان سرمایه، ابهاماتی دارند، منابع به سمت قرضالحسنه سوق پیدا نمی‌کند و یکی از مهمانان جلسه نیز در تکمیل این نظر گفت: رسانه ملی و رسانه‌های جمعی، نقش چشمگیری در سوق دادن منابع صاحبان سرمایه به سمت قرضالحسنه ایفا می‌کنند.
امامی، معاون پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع)، به‌عنوان مهمان بعدی این نشست، صحبت‌های خود را با طرح این سوال که «هدف اصلی ما در دانشگاه امام صادق (ع) پاسخگویی به نیازهای انقلاب اسلامی و تولید علوم انسانی اسلامی است، اما این هدف، چه نسبتی با این نشست دارد؟» آغاز کرد و گفت: در دانشگاه، در یک سطح، به نقد نظام‌های موجود غربی می‌پردازیم. سطح بعدی این است که اساتید، به نظریه‌پردازی برای نظام رقیب می‌پردازند. سطح سوم این است که بحث‌های نظری را به عرصه سیاست کشور بکشانیم؛ مانند قانون بانکداری بدون ربا. سطح چهارم عبارت است از این که آن چه در قوانین آمده است، در نظام موجود، اجرایی شود. البته در این سطح هم بسیار مقاومت می‌شود که این اتفاق نیفتد. در پایان، وی به این موضوع نیز اشاره کرد که ما باید برای تحقق الگوهای رقیب در جامعه بکوشیم.
بانک مرکزی محدودیت‌های بانک‌های قرضالحسنه را کاهش دهد.
دکتر مصباحی مقدم، نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی و استاد تمام دانشگاه امام صادق (ع) سخنان خود را با حدیثی از پیامبر(ص) شروع کرد و گفت: رسول اکرم (ص) فرمودند: پاداش صدقه، ده برابر و قرضالحسنه، هجده برابر است. تفاوت‌های صدقه و قرضالحسنه قسمت بعدی صحبت‌های ایشان بود. وی گفت: صدقه، صرفا رفع نیاز می‌کند و صدقه‌گیرنده برای بازگرداندن، آن تلاشی نمی‌کند، اما در قرضالحسنه، این طور نیست. علاوه بر این، در قرضالحسنه، حرمت قرض‌گیرنده محفوظ است؛ اما فردی که صدقه می‌گیرد، احساس کوچکی می‌کند.
استاد خارج فقه حوزه‌های علمیه به ارتباط بین بانک (یک نهاد سرمایه‌داری و قرضالحسنه) به‌عنوان ابزار تامین نیاز افراد جامعه پرداخت. وی گفت: بانک، یک نهاد سرمایه‌داری است؛ اما ما بانک را به معنای سرمایه‌داری‌اش استفاده نمی‌کنیم. بانک برای ما محل تجمیع است. در خارج از کشور، بانک‌هایی راه‌اندازی شده است که واقعاٌ اسلامی است؛ هیچ شبهه‌ای ندارد. یکی از این بانک‌ها، بانک اسلامی توسعه است که ایران هم در آن بانک، سهامدار است. پس مانعی ندارد که در یک نهاد غربی، تصرف کنیم.
در ادامه، عضو جامعه روحانیت مبارز گفت که ما در بانکداری بدون ربا موفق نبوده‌ایم. خوشبختانه طرحی در مجلس در جریان است که نظام بانکی اصلاح بشود که طبق اطلاعاتی که دارم اگر این قانون به تصویب برسد، بانکداری در ایران، بدون ربا می‌شود.
موضوع بعدی که مصباحی مقدم به آن اشاره کرد، وضعیت فعلی قرضالحسنه در ایران بود. وی گفت: بعد از انقلاب اسلامی، قرضالحسنه گسترش پیدا کرد. البته سوءاستفاده‌هایی هم از این موضوع صورت گرفت؛ اما در مجموع، صندوق‌های قرضالحسنه امانتدار خوبی برای سرمایه‌های مردم بودند. با تاسیس بانک‌های قرضالحسنه در سالیان اخیر، تحول شگرفی در قرضالحسنه به وجود آمد. شعب این بانک‌ها بسیار شلوغ است و با بقیه بانک‌ها قابل قیاس نیست. این بانک‌ها و صندوق‌های قرضالحسنه توانستند میلیون‌ها نفر را تامین مالی کنند. اگر این افراد نمی‌توانستند با ابزار قرضالحسنه نیازهای مالی خود را تامین کنند، چه کار باید می‌کردند؟
نماینده ادوار مجلس به محدودیت‌های صندوق قرضالحسنه نیز اشاره نمود و تأکید کرد: بانک مرکزی باید محدودیت‌های صندوق‌ها و فعالیت‌های قرضالحسنه را کاهش دهد. در حال حاضر در صندوق‌ها بیشتر از سی میلیون تومان امکان پرداخت وام قرضالحسنه وجود ندارد. در بانک‌ها هم بیشتر از صد میلیون تومان امکان پرداخت تسهیلات نیست. در این وضعیت، منابع بانک‌های قرضالحسنه به جای این که به وام‌دهی منجر شود، انباشته و به صندوق بین بانکی پرداخت می‌شود. چرا باید منابع قرضالحسنه در صندوق بین بانکی برود؟
ریاست شورای فقهی بانک مرکزی، محدودیت دیگر صندوق‌های قرضالحسنه را عدم اجازه برای تأسیس شعب دانسته و گفت: یکی از صندوق‌های قرضالحسنه در شمال کشور 13 شعبه دارد و بانک مرکزی به آنها می‌گوید که تعداد شعب‌تان را کم کنید؛ درصورتی که در بعضی از این شعب 100 نفر ایستاده‌اند که خدمت بگیرند.
وی در پایان با اشاره به نقش حاکمیت در امور صندوق‌های قرضالحسنه گفت: حاکمیت فقط باید بر این صندوق‌های قرضالحسنه نظارت کند. صندوق‌ها را دولتی نکنیم و اجازه دهیم خود مردم، صندوق‌های قرضالحسنه را اداره کنند.
نباید فعالیت قرضالحسنه به سمت بانکداری تجاری برود.
مدیرعامل بانک قرضالحسنه مهر ایران، شمسی‌نژاد، مهمان بعدی برنامه بود که در ابتدا این موضوع را مطرح کرد که در دو سال اخیر، پنج میلیون مشتری به مشتریان بانک اضافه شده و حجم منابع بانک به 215 همت و حجم تسهیلات از شصت همت به 180 همت افزایش پیدا کرده است و در ادامه به ارائه راهکارهایی برای اشاعه فرهنگ قرضالحسنه پرداخت و گفت: باید به قرضالحسنه نگاه تخصصی داشته باشیم. در حال حاضر، بانک‌های قرضالحسنه ذیل بانک مرکزی و صندوق‌های قرضالحسنه ذیل سازمان توسعه اقتصادی هستند و یکسری صندوق هم هستند که ذیل هیچ نهادی نیستند. در مجموع، نیاز است که بانک مرکزی نگاه ویژه‌ای به اینها داشته باشد؛ در صورتی که اینگونه نیست.
وی افزود: هنوز بانک مرکزی، نگاه ویژه‌ای به این مجموعه‌ها ندارد. نمودش در این است که قانون خاصی راجع به صندوق‌ها و بانک‌های قرضالحسنه نداریم. وجود یک کانون تخصصی برای قرضالحسنه نیاز است. در حال حاضر، بانک‌های دولتی و خصوصی برای خودشان کانون‌های خاصی دارند، اما صندوق‌ها و بانک‌های قرضالحسنه، چنین چیزی را ندارد؛ زیرا در ایران قوانین خاصی راجع به قرضالحسنه و تسهیلات خرد نداریم.
شمسی‌نژاد در ادامه، راهکارهایی را برای توسعه بهتر فعالیت‌های قرضالحسنه عنوان کرد؛ از جمله رشد مطالعاتی در حوزه بانکداری قرضالحسنه و تسهیلات خرد که در مراکز مختلف در حال انجام است، اما هنوز به ثمر نرسیده است.
راهکار دیگری که ارائه داد، تجربه مشتری در خدمات غیرحضوری و فناورانه بود؛ آنچه که در حال حاضر، بانک قرضالحسنه رسالت انجام می‌دهد و در بین شبکه بانکی تمام خدمات خود را الکترونیکی و غیر حضوری ارائه می‌کند.
وی سخنان خود را با بیان اینکه مردم باید با قرضالحسنه زندگی بکنند و خرید کالا، خدمات، سفر و بیمه با قرضالحسنه باشد، زیرا قرضالحسنه، محور زندگی مردم است، پایان داد و تأکید کرد که فعالیت قرضالحسنه را نباید به سمت بانکداری تجاری و سوداگرانه ببریم.
سهم 10درصدی وام‌های قرضالحسنه از کل وام‌های بانکی
مهمان آخر نشست، مهندس برقعی ریاست بنیاد علوی بود که با انتقاد از سهم کم وام‌های قرضالحسنه از کل وام‌های بانکی گفت: آن چیزی که اسم آن را قرضالحسنه می‌گذاریم، چند درصد از کل وام‌دهی کشور است؟ تمام آن چیزی که به‌عنوان قرضالحسنه پرداخت می‌شود، به 10درصد کل منابعی که برای وام‌دهی و دین ایجاد می‌شود نمی‌رسد؛ با این وضعیت، قرضالحسنه آنقدر هم رایج نیست که این میزان به آن حمله می‌شود.
وی با انتقاد از کمبود منابع مطالعاتی در خارج فقه نسبت به قرضالحسنه نیز گفت: در قرآن، شش آیه درباره قرضالحسنه و یک آیه راجع به خمس داریم، اما تاکنون چند بحث خارج فقه راجع به این موضوع شکل گرفته است؟ بحث قرضالحسنه، ذیل احسان مطرح است یا عملیات پولی و مالی؟ در قرآن آمده که خدا از افراد، قرض می‌گیرد و فلسفه آن، حل مشکل کسانی است که در زندگی در مضیقه هستند؛ ولی در حال حاضر، کسانی که پولدارتر هستند، بیشتر وام می‌گیرند.
