به گزارش «رساگفت»: چهل و هفتمین نشست «عصر اندیش» با موضوع مولفه‌های حکمرانی مردمی در قرآن با محوریت بررسی کتاب لیقوم الناس با حضور مولف و پژوهشگر کتاب، علیرضا شاکری پژوهشگر مرکز مطالعات راهبردی مردم و حکمرانی قرآنی برگزار شد.
یکی از نکات کلیدی در شناخت مفهوم حکمرانی مردمی، شناخت لایه‌های مختلف مردم و حقوق و تکالیف هر یک، از نگاه قرآن است. همانطور که در کتاب نیز ذکر شده، هفت لایه از مردم در قرآن آمده است. لایه امامت، امامان میانی، خواص و راهبران اجتماعی، امت داعیه خیر (مردم میدان)، قوم برگزیده یا امت وسط، امت واحده و در نهایت عموم مردم (ناس) جامعه را تشکیل می‌دهند. در بعد اجرا مطابق آیه ۲۵ سوره حدید یکی از اصلی‌ترین علل بعثت انبیا و نزول کتب آسمانی، فراهم کردن بستر اقامه عدل به دست عموم مردم (ناس) است، هرچند این عموم مردم به سطحی از علم و تقوا رسیده‌اند که عدل حقیقی را برپا کنند.
از نکات مهم دیگر موضوع حکمرانی مردمی از نگاه قرآن، مطالبه از خود مردم در اقامه عدل است. موضوعی که شاید در شرایط فعلی در بین فعالین اجتماعی و فرهنگی کشور محدود به مطالبه‌گری از مسئولین شده است. برای تحقق این مهم بایستی لایه‌های مختلف مردم شکل گرفته و مسیر اقامه عدل را هموار سازند. در این میان، خواص و راهبران اجتماعی، نقش مهمی ایفا می‌کنند. این افراد، جریان اجتماعی به راه انداخته و عموم مردم را با خود همراه می‌سازند. جمع حاصل به تعبیر آیه ۹۲ سوره انبیاء، قوم برگزیده یا امت وسط هستند که زمینه شکل‌گیری لایه مردمی بعدی (امت واحده) را فراهم می‌سازند. در قرآن کریم در صفات “عباد الرحمن” می‌توان ویژگی‌های اخلاقی این خواص و راهبران اجتماعی را جستجو کرد. تواضع، دلسوزی، بینش، بصیرت و شجاعت مقابله با نبردهای سخت، از این ویژگی‌هاست. این شاخص‌ها الگوی مناسبی برای انتخاب مدیران در مناصب حاکمیتی از نگاه قرآن به شمار می‌رود.
سوال مهم در این بخش، این است که مخاطب اقامه عدل، کدام دسته از مردم هستند؟ به عبارت دیگر، مسیر تبدیل عموم مردم و نقش‌آفرینی هر لایه در شکل‌گیری امت واحده و اقامه عدل چیست؟ یکی از مواردی که از قرآن استنباط می‌شود، شکل‌گیری این اجتماعات از دل نهاد خانواده است. به طور مثال، در سوره مبارکه نور، احکام مربوط به محارم بیان می‌شود و از سوی دیگر، حدود ارتباط با آنها و یه نوعی شیوه‌ی حل مشکلات اعضای خانواده توسط یکدیگر، توصیه می‌شود. اما در شرایط فعلی، چیزی که در سبک زندگی کنونی کمرنگ شده است، حل مشکلات در درون خانواده و آشنایان است.
خانواده، شکل‌دهنده اجتماعات نقش‌آفرین
موضوع بعدی، مفهوم خانه یا به تعبیر قرآن، “بیت” است. مفهومی که عام‌تر از محل سکونت یک شخص را در قرآن شامل می‌شود و شاید بتوان گفت خانه‌ی آشنایان و محارم را نیز در بر می‌گیرد. نکته‌ی آخر در همین سوره نور، رفتار فرزندان و اجازه گرفتن آنها در سه زمان از شبانه روز مطرح است. بیان این نکات در کنار هم به منزله تمرین زندگی در امت، در درون خانواده است. چرا که فرزندان با مفهوم اجازه گرفتن و ولایت‌پذیری آشنا شده و از سوی دیگر، ارحام و آشنایان در تعامل نزدیک با هم به حل مسائل یکدیگر می‌پردازند. این گونه است که مطابق قرآن دعا می‌کنیم که “خداوندا نسل و همسران ما را نور چشممان و برای متقین، امام (اشاره به خواص و امامان امت) قرار ده”.
بحث پایانی و حائز اهمیت در باب رسیدن به امت واحده، نقش زنان در این حوزه است. مقام معظم رهبری در دیدار اخیر خود با بانوان، به این نکته اشاره نمودند که ما هنوز مدل جامع حضور زنان در جامعه و خانواده را نیافته‌ایم. از سوی دیگر، بیانات مکرر امام خمینی (ره) در باب نقش زنان به ویژه در قیام 19 دی مردم قم که به نوعی شروع حرکت عمومی در پیروزی انقلاب اسلامی بود، نشانگر جایگاه ویژه زنان در این حوزه است. مشاهدات میدانی نیز گواه این موضوع است که اکثر فعالین اجتماعی در شهر‌ها و روستاهای کشور را زنان تشکیل می‌دهند.
به عنوان جمع‌بندی، بسترسازی برای شکل‌گیری امت واحده و به عبارت دیگر ایجاد همبستگی و آرمان مشترک اجتماعی، نیازمند حرکت خواص و دنباله‌روی عموم مردم است. یکی از بسترهای اصلی در تحقق این مهم، توجه به نهاد خانواده است. در این میان ، توجه به جایگاه محوری زن در خانواده، به قوام و شکوفایی قابلیت‌های این نهاد برای ایفای نقش در جامعه، کمک می‌کند. در ابعاد کلان، ایجاد نهادهای حکمرانی در سطح محله، شهر و سپس سطوح بالاتر، گام بعدی در حرکت به سمت امت واحده قلمداد می‌شود.
دانشگاه توسعه اجتماعی رسالت با هدف گفتمان‌سازی و هم‌اندیشی پیرامون شناسایی راهکارهای مبتنی بر خرد و همراهی جمعی در مسائل اجتماعی، اقدام به برگزاری نشست‌های عصراندیش می‌نماید.
