به گزارش «رساگفت»: شصت و سومین نشست «عصراندیش» با موضوع «جریان شناسی توسعه رسانه در ایران» با ارائه محمدصادق مراسلی، پژوهشگر دانشگاه توسعه اجتماعی رسالت برگزار شد.
جریان شناسی توسعه در ایران به دنبال شناسایی و واکاوی اثرات جریان‌های فکری مختلف در مسیر توسعه کشور در دوره معاصر است. دومین نشست جریان‌شناسی توسعه در ایران، به بحث و تبادل نظر پیرامون مهمترین جریان‌های اثرگذار در توسعه رسانه در کشور اختصاص داشت که در ادامه گزیده‌ای از نکات ارائه شده در نشست، ارائه می شود.
در ادامه‌ی گزارش قسمت اول نشست، در این نوشتار به تحلیل وقابع اثرگذار در توسعه رسانه‌ای کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی می پردازیم. به عنوان مقدمه، بنا به نقل‌های تاریخی، بسیاری از تحلیلگران معتقدند، جنبه‌ی فرهنگی انقلاب اسلامی از سایر شئون اقتصادی – اجتماعی آن پررنگ‌تر است. شاهد مثال این ادعا، این است که عملاً با تصرف صدا و سیما، پیروزی انقلاب اسلامی اعلام می شود حال آنکه در بسیاری از انقلاب‌های جهان، تسخیر پادگان‌ها به معنی پیروزی انقلاب قلمداد می شد. تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی در سال 1358، اهمیت موضوع فرهنگ عمومی در ذهن انقلابیون را بیش از پیش نمایان کرد. یکسال بعد، با تصویب قانون اداره صدا و سیما، شاکله‌ی نظارت بر اصلی‌ترین رسانه‌ی جمعی آن‌روز کشور نمایان شد. به دنبال آن، تشکیل سازمان تبلیغات اسلامی و حوزه هنری انقلاب اسلامی در سال 1360، برگزاری اولین دوره جشنواره فیلم فجر در سال 1361، تاسیس بنیاد سینمایی فارابی در سال 1362 و تبدیل ستاد انقلاب فرهنگی به شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1363 را می توان اتفاقات مهم دهه‌ی اول پس از پیروزی انقلاب قلمداد کرد.
اما در اواخر این دهه اتفاق مهمی مسیر توسعه‌ی رسانه‌ای کشور، نوید عصرجدیدی در توسعه کشور می داد. جایی که با ورود اولین نسخه‌های اینترنت توسط مرکز فیزیک نظری در سال 1368، گام‌های اولیه ورود فضای رسانه‌ای کشور به دوران تحول گردش سریعتر اطلاعات آغاز شد. هرچند این فناوری تا چند دهه، به دلیل نیاز به زیرساخت‌های فنی وسیع در کشور، چندان در دسترس عموم نبود.
مهمترین اتفاق رسانه‌ای دهه‌ی 70 را می توان افزایش سریع پوشش تلویزیونی و تولیدات آن در کشور دانست. در دهه‌ی 80 گسترش زیرساخت تلفن ثابت، بستر اولیه برای گسترش دسترسی عموم به شبکه جهانی وب را فراهم کرد. توسعه اینترنت Dial-UP ماحصل این اتفاق بود. نکته قابل توجه در این بحث ، سازگار شدن سبد فرهنگی مصرفی مردم در هر دوره‌ی زمانی با سطح تاثیر تکنولوژیک فناوری روز است. به عبارت بهتر، شاید بتوان اینگونه تحلیل کرد که فناوری‌هایی که امکان انتقال حجم بیشتری از داده‌ها را در زمان کوتاهتری دارند، توان بیشتری برای به حاشیه راندن سایر رقبای رسانه‌ای خود ایفا کرده اند. به طور مثال، اگرچه در دهه‌ی 80 زیرساخت اینترنت در کشور در حال گسترش بود، اما سهم استفاده‌ی عموم مردم از سایر رسانه‌های جمعی نظیر مطبوعات، کتاب، فیلم‌های سینمایی و… نیز به نسبت مقطع کنونی، قابل توجه بود.
با توسعه فناوری اینترنت پر سرعت در جهان، کشور ما نیز به سرعت در مسیر جهانی شدن گام برداشت. در دسترس شدن تلفن‌های همراه از اواخر دهه 80 در کنار گسترش ضریب نفوذ اینترنت در کشور، نوید تغییرات عظیمی در فرهنگ رسانه‌ای مردم داشت. نمودار زیر، روند افزایش دسترسی عموم به اینترنت را نشان می دهد.
به صورت همزمان، حاکمیت نیز در صدد اعمال مدیریت و تسلط خود بر این پدیده نوظهور بود. تشکیل سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در سال 1382 و تاسیس شرکت ارتباطات زیرساخت در سال 1383، نمونه ای از این اقدامات به شمار می رود.
اما موضوع توسعه رسانه در دهه‌ی 90، شکل جدی‌تری به خود گرفت. تاسیس شورای عالی فضای مجازی در سال 1390، نشان از اراده‌ی جدی‌تر حاکمیت به شناخت معضلات فرهنگی – اجتماعی و اقتصادی این پدیده و اتخاذ تصمیمات جدید در این حوزه می داد. موضوعی که چند سال بعد با مصوب شدن شبکه ملی اطلاعات توسط این شورا سال 1395، بیش از پیش نمایان شد.
یکی از موضوعات قابل تامل در توسعه‌ی فرهنگی کشور بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، نهادهای فرهنگی مختلفی بودند که هریک با استفاده از ابزارهای روز، بخشی از جامعه را به استفاده از محصولات رسانه‌ای خود ترغیب می کردند. از تشکیل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در سال 1363 تا تاسیس بنیاد روایت فتح در سال 1371 در دهه‌ی اول بعد از پیروزی جنگ تحمیلی، تا انتشار روزنامه‌های زنجیره‌ای (روزنامه سلام، مجله کیان، مجله زن روز، روزنامه جامعه) از سال 1368 تا 1380، برگزاری جشنواره فیلم عمار در سال 1389، تشکیل سازمان سراج در سال 1389، تشکیل شورای عالی سینما در سال 1389، تشکیل قرارگاه فرهنگی قرب بقیه الله در سال 1389، تشکیل سازمان اوج در سال 1390 و مواردی از این دست، نشان از اراده‌ای جمعی در جهت‌دهی فرهنگ عمومی به سمت ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی به ویژه ارزش‌های همسو با آرمان‌های انقلاب اسلامی، دارد. موضوعی که در دهه‌ی اخیر با توسعه بستر شبکه‌های اجتماعی، شکل جدیدی به خود گرفته و مدیریت محتوای منتشر شده در این بستر را به دغدغه‌ی اصلی حاکمیت در عصر معاصر تبدیل نموده است.
به عنوان جمع بندی، در این دو قسمت بخشی از اتفاقات توسعه‌ی مفهومی به نام “رسانه” درتاریخ معاصر کشور مورد واکاوی قرار گرفت. به زودی، گزارش تحلیلی کامل این پژوهش توسط دانشگاه توسعه اجتماعی رسالت منتشر و در دسترس پژوهشگران و علاقه‌مندان به این حوزه قرار خواهد گرفت.
