تجربیات توسعه محلی در جزیره قشم

به گزارش «رساگفت»: هفتاد و دومین نشست «عصراندیش» با موضوع الگوی توشعه جزیره‌ی قشم با ارائه سعید زاهدی، فعال اجتماعی و مشاور مدیرعامل سازمان منطقه آزاد قشم برگزار شد. در این گزارش، تحلیلی از مطالب بیان شده در نشست ارائه می شود.
یکی از بزرگترین جزایر کشوردر خلیج فارس، جزیره‌ی زیبای قشم می باشد. در سالیان اخیر، با تغییرات مدیریتی در این منطقه و حضور دکتر عادل پیغامی به عنوان مدیرعامل این سازمان، فعالیت‌های مثبتی برای توسعه مشارکت محور در این منطقه آغاز شد که در این نشست به واکاوی برخی از این تجربیات پرداخته شد.
به عنوان مقدمه، ویژگی‌های منحصر به فرد هر منطقه، نظیر گویش محلی، آب و هوا، ساختار سیاسی و… نقش مهمی در موفقیت یا شکست‌ طرح‌های توسعه در مناطق دارد. حضور برخی شرکت‌های تسهیلگری نظیر ماموت نیز، تا حدی توانسته با تکیه بر همین ویژگی‌های منحصر به فرد، روشی برای کشف مسائل منطقه به صورت مشارکتی در گام اول و بسیج امکانات مردمی و حاکمیت برای حل آ‌نها در قدم دوم را بردارد.
جزیره‌ی قشم، 65 روستا دارد که از این تعداد 61 روستا دارای خانوار ساکن و مابقی خالی از سکنه است. روستای 800 ساله‌ی توریان و بافت روستایی جزیره، امکان مناسبی برای شکل‌‌‌‌‌گیری برنامه مشارکتی خواهد داشت.
در رابطه با فرهنگ کار به ویژه در جوانان منطقه بایستی چند نکته را مدنظر داشت. اولاً سابقه‌ی فعالیت صیادی نسل به نسل اصلی‌ترین شغل اهالی بوده است و نزدیکی به بندر خسب در عمان، درآمد خوب و نسبتاً کم زحمتی برای ساکنین به همراه داشته است. لذا برخی فعالیت‌های با ویژگی های سختی بیشتر نظیر خدمات گردشگری، کافه‌داری و… توسط مهاجرین و یا افراد غیر بومی صورت می‌گیرد.
در قشم به دلیل عدم دسترسی زمینی، آب آشامیدنی یکی از اصلی‌ترین چالش‌های ساکنین از دیرباز بوده است. به طور سنتی 17 روش برای تامین منابع آب وجود دارد. از بُرکه‌‌ها که به نوعی چاه‌هایی در نزدیکی کوه هستند که آب آشامیدنی را نگه می‌دارند تا مخازنی برای نگهداری آب مورد نیاز دام و آب شست و شو، که هر یک به صورت جداگانه تامین و نگهداری می‌شد. احیای برکه‌ها در طول سالیان اخیر به طور ویژه‌ای توانست مشکل آب منطقه را حل کند.
نزدیکی به جزیره‌ی کیش در عین تفاوت‌های ذاتی شهری، اثرات قابل توجهی در مسیر توسعه قشم داشته است. چرا که مساحت چند برابری جزیره نسبت به کیش و حجم سرمایه‌گذاری زیرساختی در کیش، مقایسه ظواهر توسعه‌ای دو منطقه را مشکل ساخته است. کما اینکه این موضوع سطح توقعات مردم دو منطقه را نیز بسیار متفاوت کرده است.
پس از شناخت از وضعیت شغلی، اجتماعی و زیست‌محیطی منطقه، نوبت به جلب مشارکت مردمی برای آغاز فرآیند شناخت مشارکتی مسائل و طراحی اقدامات جمعی است. در این مسیر، تسهلیگران از طرق مختلف با فعالین اجتماعی ارتباط گرفته و پس از جلب اعتماد اولیه، اقدام به شناسایی راهبران محلی و شبکه‌ی معتمدین مردمی نمودند. مشابه بسیاری از مناطق آزاد اقتصادی کشور، در جزیره‌ی قشم نیز مشکل کمبود منابع و فقر مردم کمتر دیده می‌شود اگرچه که ابعاد فرهنگی – اجتماعی فقر (البته بر اساس استاندارهایی از فرهنگ رسمی کشور) قابل تامل است. در چنین شرایطی دغدغه‌ اصلی بسیاری از مردم، حفظ و تثبیت رفاه موجود خود و توسعه زیرساخت‌های ارتباطی است. یکی از طرح های نسبتاً موفق در روستاهای قشم، برگزاری فستیوال‌های هر هفته بک روستا بود که بازخورد بسیار خوبی در دیده شدن تنوع بومی در نقاط مختلف قشم با اشتراک غذاهای بومی، فرهنگ بومی و صنایع دستی داشت.
به عنوان جمع بندی، عمده‌ی مسائل توسعه جزیره قشم را می‌توان در ایجاد مشارکت مردمی در توسعه آهسته و پیوسته مردمی زیرساخت‌ها و تسهیل قوانین تجارت دریایی آن‌ها دانست. موضوعی که به هر ترتیب چالش‌هایی در سطح ملی به همراه دارد.
دانشگاه توسعه اجتماعی رسالت با هدف ترویج فرهنگ و گفتمان‌سازی پیشرفت، توسعه و تعالی اجتماعی محلی و منطقه ای، میزبان برگزاری این نشست بود. پیشنهادات شما پژوهشگران در بهبود این مسیر راهگشا خواهد بود.